تفکر نقادانه درباره مسائل اخلاقی

کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» نوشتۀ ریچارد پُل و لیندا اِلدر و بازنویسیِ مهدی خسروانی
چگونه می‌توان در مواجهه با مسائل اخلاقی، به جای شعار دادن و نصیحت و قضاوت کردن، نقادانه به آن مسائل اندیشید؟ کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی»، با عنوان اصلی The Thinkers Guide to Understanding the Foundations of Ethical Reasoning، پاسخی است به این پرسش.
کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» کتابی از «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان» است. «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان»، که تاکنون کتاب‌های مختلفی از آن به فارسی ترجمه شده، مجموعه‌ای است نوشتۀ ریچارد پُل و لیندا اِلدر که در آن تفکر نقادانه و کاربردها و وجوه گوناگون این نوع تفکر معرفی و آموزش داده می‌شود.
کتاب‌های «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان»، چنانکه در مقدمۀ مهدی خسروانی، دبیر این مجموعه در نشر نو، بر ترجمه و بازنویسیِ فارسی کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» توضیح داده شده، (به استثنای کتاب «شفاف اندیشیدن») برمبنای نظریۀ ریچارد پُل دربارۀ سنجشگرانه‌اندیشی نوشته شده‌اند. «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان» شیوه‌ای از فکر کردن را که مبتنی بر ارزیابی و استدلال و نقادی است به ما یاد می‌دهد. از طریق کتاب‌های این مجموعه یاد می‌گیریم که چطور، با پرورش تفکر نقادانه در خودمان، از پذیرش کورکورانۀ آنچه به‌عنوان حقیقت مسلّم به ما ارائه می‌شود بپرهیزیم و به همه‌چیز نقادانه بنگریم و دربارۀ امور مختلف، چون‌وچرا کنیم و چیزی را بدون دلیل و ارزیابی و سنجش و تفکر نپذیریم. «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان» مجموعه‌ای است که با کمک آن می‌توان تفکر نقادانه را در دانش‌آموزان درونی کرد و آن‌ها را به نقادانه فکر کردن و نگریستن عادت داد. این مجموعه همچنین معلمان و افراد دست‌اندرکار آموزش و پرورش و نیز مخاطبانی در سنین گوناگون و از اقشار مختلف را به کار می‌آید.
در کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی»، از «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان»، چگونگی سنجشگرانه‌اندیشی دربارۀ مسائل اخلاقی و نقادانه نگریستن به این مسائل را یاد می‌گیریم و می‌آموزیم که وقتی بحث موضوعی اخلاقی به میان می‌آید از زود قضاوت کردن بپرهیزیم و اول موضوع را، به‌کمک ابزارهایی که در این کتاب برای سنجشگرانه‌اندیشی درباب مسائل اخلاقی به ما ارائه می‌شود، نقادانه و از جوانب گوناگون بسنجیم و بالاوپایین کنیم و بعد دربارۀ این مسائل نظر بدهیم.

مروری بر کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی»
ریچارد پُل و لیندا اِلدر در کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» ابزارهایی را در اختیار ما می‌گذارند که به‌وسیلۀ آن‌ها می‌توانیم دربارۀ مسائل اخلاقی، نقادانه و سنجشگرانه بیندیشیم و تا جایی که می‌توانیم دربارۀ آنچه طبق معیارهای رایج و متعارفِ اخلاقی و اجتماعی، نادرست و ناپسند می‌دانیم، قضاوت نکنیم یا اگر نمی‌توانیم یکسره از قضاوت کردن چشم بپوشیم دست کم در قضاوت کردن شتاب به خرج ندهیم و خوب جوانب قضایا را بسنجیم و آن‌ها را با نگاه نقادانه ارزیابی کنیم و بعد درباره‌شان نظر بدهیم.
با خواندن کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» یاد می‌گیریم که چگونه و به چه روش‌هایی و با کمک چه ابزارهایی از ارزیابی‌های شتابزده دربارۀ امور و آدم‌ها پرهیز کنیم و دربارۀ هر چیزی زود و براساس کلیشه‌های رایج حکم ندهیم.
کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» ما را از خودمَداری و تنگ‌نظری در مواجهه با دیدگاهها و طرز فکرها و رفتارهایی که شبیه دیدگاه‌ها و طرز فکر و رفتار ما نیستند بازمی‌دارد و به ما می‌آموزد که چگونه به جای قضاوت دیگران براساس دیدگاه‌ها و عقاید و باورهای خودمان، سعی کنیم دیگرانی را که مثل ما نیستند درک کنیم.
ریچارد پُل و لیندا اِلدر همچنین در کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» به ما می‌گویند که اخلاق‌مدار بودن و اخلاقی زیستن ربطی به رعایت عرف‌های اجتماعی و فرهنگی و نظایر این‌ها و پیروی از عادت‌ها و آداب و رسوم و تعاریف کلیشه‌ای از مفهوم اخلاق ندارد و اخلاق‌مداری مقوله‌ای جدا از اموری مثل عرف و عادت است.
کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» با تمرین‌هایی همراه است که ضمن کمک به درک بهتر مطالب کتاب و هرچه بهتر جااُفتادن و درونی‌شدنِ آموزه‌های این کتاب در ذهن خواننده، او را یاری می‌کنند که مهارت‌های تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی را در خودشان پرورش دهند.
کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» از یادداشتی از نویسندگانِ کتاب خطاب به خواننده و یازده بخش تشکیل شده است. بخش‌های یازده‌گانۀ کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» عبارتند از: «کارکرد و مانع‌های اصلی اخلاق‌شناسی»، «شِبه‌اخلاق‌شناسی (چیزهایی که با اخلاق‌شناسی اشتباه گرفته می‌شوند)»، «عنصرهای استدلال اخلاق‌شناسانه (استدلال اخلاق‌شناسانه از چه اجزائی تشکیل می‌شود؟)»، «زبان؛ راهنمای استدلال اخلاق‌شناسانه»، «دو نوع پرسش اخلاقی»، «اهمیت وارسی واقعیت‌ها از چند منظر»، «سنجه‌های فکری برای ارزیابی استدلال اخلاق‌شناسانه»، «توانایی‌ها و فضیلت‌های اخلاق‌شناسانه»، «سخن پایانی»، «واژگان اخلاقی» و «تمرین‌ها».

دربارۀ ریچارد پُل و لیندا اِلدر
دکتر ریچارد پُل (Richard Paul) از سردمداران تفکر نقادانه و آموزش آن بود. پل، به‌منظور آموزش و گسترش تفکر نقادانه، مرکز و بنیاد تفکر نقادانه را تأسیس کرد. لیندا الدر نیز پس از آشنایی با تفکر نقادانه و مطالعۀ جدی‌تر در این زمینه به مرکز و بنیاد تفکر نقادانه پیوست و علاقۀ مشترک پل و الدر به این حوزه به همکاری دامنه‌دار آنها در زمینۀ تفکر نقادانه و آموزش آن منجر شد.

لیندا اِلدر (Linda Elder)، متولد 1962، روانشناس آموزشی اهل امریکا و متخصص در زمینۀ تفکر نقادانه است. الدر دارای دکترای روانشناسی است. او نقشی مؤثر در توسعۀ تفکر نقادانه داشته و مدتی نیز رییس بنیاد تفکر نقادانه بوده است.

از دیگر کتابهای مشترک ریچارد پل و لیندا الدر، که به فارسی ترجمه شده‌اند، می‌توان به «معیارهای قابلیت در تفکر نقادانه»، «تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن»، «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی براساس مفاهیم و ابزارهای تفکر انتقادی»، «چگونه سوگیری و تبلیغات را در رسانه‌ها تشخیص دهیم»، «آشنایی با شیوه‌ی درس خواندن و خوب آموختن با استفاده از مفاهیم و ابزارهای تفکر انتقادی» و «آشنایی با هنر دقیق خواندن براساس مفاهیم و اصول تفکر انتقادی» اشاره کرد.

دربارۀ بازنویسی و ترجمۀ فارسی کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی»
کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» توسط مهدی خسروانی به زبان فارسی بازنویسی و ترجمه شده و نشر نو آن را منتشر کرده است. در بازنویسی خسروانی از کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» تغییراتی در متن اصلی کتاب ایجاد شده که از جملۀ آن‌ها می‌توان به اضافه شدن چند تمرین و اضافه شدن مثال‌هایی که برای مخاطب فارسی‌زبان مأنوس‌تر هستند اشاره کرد.
محمدمهدی خسروانی، متولد 1356، مترجم و مؤلف ایرانی و متخصص تفکر نقادانه است. خسروانی دبیر «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان» در نشر نو و همچنین دارای وبلاگی با عنوان «سنجشگرانه‌اندیشی (تفکر نقادانه)» است و در این وبلاگ مطالبی، اعم از ترجمه و تألیف، دربارۀ تفکر نقادانه منتشر می‌کند. این وبلاگ زمینه‌ای برای آشنایی بیشتر با «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان» نیز فراهم می‌کند.
از دیگر کتاب‌هایی که به بازنویسی و ترجمۀ مهدی خسروانی در «مجموعۀ راهنمای اندیشه‌ورزان» نشر نو منتشر شده است می‌توان به «ماهیت و کارکردهای تفکر نقادانه و خلاقانه» و «مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه» اشاره کرد.
از کتاب «تفکر نقادانه دربارۀ مسائل اخلاقی» ترجمۀ فارسی دیگری هم با عنوان «آشنایی با مبانی استدلال اخلاقی براساس مفاهیم و اصول تفکر انتقادی» موجود است. این ترجمه را پیام یزدانی انجام داده و نشر اختران آن را منتشر کرده است.