ستاره ی شرق زندگی و زمانه ی ام کلثوم حنجره ی عشق و انقلاب

کتاب «ستاره‌ی شرق» نوشتۀ محسن بوالحسنی
سفری در زندگی و زمانۀ خواننده‌ای از جهان عرب که آوازه‌اش مرزهای کشورش و سراسر دنیای عرب‌زبان را درنوردید و جهانی شد. کتاب «ستاره‌ی شرق: زندگی و زمانه‌ی ام‌کلثوم، حنجره‌ی عشق و انقلاب» قصۀ زندگی ام‌کلثوم است؛ خواننده‌ای که از مصر سربرآورد و شهرت و آوازه‌ای جهانی یافت و نام و صدایش تداعی‌گر چیزی فراتر از هنر و موسیقی شد و ستایش جمعی از مشاهیر عالم فرهنگ و هنر را برانگیخت و چنان شهرت و محبوبیتی یافت که چهارمین هرم مصر لقب گرفت.
محسن بوالحسنی در کتاب «ستاره‌ی شرق»، با استناد به منابع مختلف موجود دربارۀ ام‌کلثوم، به روایت زندگی او پرداخته و گزارشی از زندگی شخصی و هنری این خوانندۀ زن مصری، در متن زمانه‌ای که او در آن زیست و کار کرد، ارائه داده است.
ام‌کلثوم، چنانکه بوالحسنی در مقدمۀ کتاب «ستاره‌ی شرق» توضیح می‌دهد، «برای همه‌ی کسانی که او را خوب می‌شناسند نامی است بسیار فراتر از یک صدای پُراحساس و قدرتمند و برای آن‌ها که فقط نام و صدایش را شنیده‌اند زنی است با صدایی عجیب‌وغریب و شهرتی عجیب‌تر از صداش.» او را هم محمدرضا شجریان ستوده است و هم سالوادور دالی، ژان پل سارتر، ماریا کالاس و باب دیلن زبان به ستایش‌اش گشوده‌اند و به این فهرست می‌توان بازهم اضافه کرد.
در کتاب «ستاره‌ی شرق» به جنبه‌های گوناگون زندگی و کار هنری ام‌کلثوم پرداخته شده است.

مروری بر کتاب «ستاره‌ی شرق»
محسن بوالحسنی روایت خود از زندگی و زمانۀ ام‌کلثوم را در کتاب «ستاره‌ی شرق»، بعد از مقدمه‌ای کوتاه، با تصویری از دوران سالخوردگی ام‌کلثوم و سال‌های آخر زندگی او آغاز می‌کند؛ تصویری که ام‌کلثومِ خسته و مغرور و رنجور و همچنان باشکوه و پُر ابهت را، در کلنجار با ضعف و بیماری و خستگی، در استودیو در حال ضبط ترانه‌ای نشان می‌دهد و این تصویرِ ارائه‌شده در کتاب «ستاره‌ی شرق» پیوند می‌خورد به گذشته و کودکی ام‌کلثوم و روستایی که او در آن متولد شد و از آن سربرآورد و سپس دنیا را با جادوی صدایش تسخیر کرد.
نویسنده آن‌گاه بُرش می‌زند به زمان و مکانی دیگر و ما را از متن زندگی ام‌کلثوم به ایران و به شهر اهواز می‌برد: بیست‌وپنج سال از مرگ ام‌کلثوم گذشته و پسری در اهواز، در حالی که در تاکسی نشسته است، صدای آواز زنی را از ضبط صوت داخل تاکسی می‌شنود و نام خواننده را از رانندۀ تاکسی می‌پرسد و «راننده‌ی عرب‌زبان بی‌معطلی و با هیجان خاصی نام زن را تقریباً فریاد می‌زند: "سیده، سیده‌الغناء العربیه، الست، الست‌ الکل، کوکب ‌الشرق، هرم ‌الرابع، ثوم، شمس ‌الاصیل، ام‌کلثوم..."»
این‌گونه است که نویسنده، در مقام راوی زندگی ام‌کلثوم در کتاب «ستاره‌ی شرق»، در میان روایت زندگی و زمانۀ او، گزارشی قصه‌وار هم از نخستین آشنایی‌ خود با ام‌کلثوم و نیز محبوبیت فراوان این خوانندۀ پرآوازه در میان خوزستانی‌های عرب‌زبان به دست می‌دهد و اشاره‌ای هم می‌کند به شایعات و افسانه‌‌هایی که زمانی دربارۀ ام‌کلثوم بر سر زبان‌ها بوده است.
بوالحسنی در کتاب «ستاره‌ی شرق»، بعد از ارائۀ پیش‌زمینه‌‌ای در معرفی ام‌کلثوم و جایگاه و اهمیت و شهرت و محبوبیت او در شرق و غرب، به گزارش زندگی او در متن زمانه‌اش و دورانی از تاریخ مصر که ام‌کلثوم در آن متولد شد و بالید و به شهرت رسید، می‌پردازد و قصۀ زندگی ام‌کلثوم را، از کودکی تا دوران طلایی زندگی حرفه‌ای او و رسیدنش به سالخوردگی و پایان عمر، روایت می‌کند.
کتاب «ستاره‌ی شرق» که عنوانش از یکی از القاب ام‌کلثوم گرفته شده، از مقدمه‌ای با عنوان «ابتدانامه» و یازده فصل تشکیل شده است.
فصل‌های یازده‌گانۀ کتاب «ستاره‌ی شرق» عبارتند از: «از نیل تا کارون»، «در میان مشایخ»، «زندگی در قاهره»، «و ناگهان عشق»، «صدایت را از جانم گرفتم»، «غربی بودن یا مصری بودن؟»، «ترسیم یک شمایل»، «دهه‌ی طلایی»، «دیدار ابرها»، «کنسرت‌هایی برای مصر» و «اهرام فرومی‌ریزند».
در بخشی از کتاب «ستاره‌ی شرق» می‌خوانید: «کم‌کم از پرده بیرون می‌آید زن. زنی می‌شود با دستمالی به دست و عینکی دودی بر چشم که افسانه‌های فراوانی درباره‌اش سر زبان‌هاست... یکی مثلاً این‌که حنجره‌اش در موزه‌ی لوور پاریس نگه‌داری می‌شود. آن روزگار، اینترنت کالای لوکس نه‌چندان در دسترسی بود و مثل امروز نمی‌شد خیلی سریع و ساده صحت‌وسقم هر نکته‌ای را در آن جست‌وجو کرد. رافد عطشِ رفیقِ عجمش را باور کرده بود. دیده بود وقتی پسر از ام‌کلثوم حرف می‌زند و سؤال می‌کند، چشم‌هایش درست مثل وقتی است که از شجریان حرف می‌زند و همین‌طور می‌رود و می‌رود تا برسد به آلبومی از ام‌کلثوم: رباعیات الخیام؛ و این پایان جست‌وجو نیست. چه می‌خوانَد؟ چه می‌گوید؟ از کجا می‌آید ام‌کلثوم؟ به کجا می‌رود و چرا این‌قدر مهم و محبوب است؟»
کتاب «ستاره‌ی شرق: زندگی و زمانه‌ی ام‌کلثوم، حنجره‌ی عشق و انقلاب» در نشر چشمه منتشر شده است.

دربارۀ محسن بوالحسنی، نویسندۀ کتاب «ستاره‌ی شرق»
محسن بوالحسنی، متولد 1360 در اهواز، شاعر، روزنامه‌نگار، گویندۀ کتاب صوتی، مترجم و پژوهشگر ایرانی است.
بوالحسنی، به‌عنوان روزنامه‌نگار، همکاری با نشریات مختلفی، از جمله روزنامه‌های «فرهیختگان» و «شرق»، را در کارنامۀ کاری خود دارد. از آثار تألیفی او می‌توان به دفتر شعر «از من بعید» اشاره کرد. مجموعه‌ای از اشعار محسن بوالحسنی نیز، با عنوان «شرایط تبخیر لب»، با صدای خود او و به‌صورت کتاب صوتی منتشر شده است. نسخه‌های صوتی آثاری از ادبیات ایران و جهان هم با صدای او منتشر شده که از جملۀ آن‌ها می‌توان به کتاب‌های صوتی «زمستان 62» و «شراب خام» از اسماعیل فصیح اشاره کرد.
بوالحسنی همچنین، به‌همراه سینا کمال‌آبادی، گزیده‌ای از اشعار آن سکستون را به فارسی ترجمه و در کتابی با عنوان «آن‌ها مشغول مردن‌اند!» منتشر کرده است.