درنگیدن با امر منفی (نشرنی) کانت، هگل و نقد ایدئولوژی

کتاب «درنگیدن با امر منفی» نوشتۀ اسلاوی ژیژک
چرا کانت و هگل همچنان معاصرند؟ آن‌ها برای زمانۀ ما و روزگار معاصر چه حرفی برای گفتن دارند؟ کتاب «درنگیدن با امر منفی: کانت، هگل و نقد ایدئولوژی»، با عنوان اصلی Tarrying with the Negative: Kant, Hegel, and the Critique of Ideology، پاسخی است به این پرسش.
اسلاوی ژیژک کتاب «درنگیدن با امر منفی» را در عصر پست‌مدرن و کمی بعد از فروپاشی کمونیسم در بلوک شرق و در واکنشی انتقادی به ناسیونالیسم و لیبرال‌دموکراسی و نیز سوفیست‌های پسامدرن نوشته است. ژیژک در کتاب «درنگیدن با امر منفی» از فلسفه، به‌مثابه کنشی رادیکال در عصر بعد از فروپاشی دیگری‌های بزرگ، دفاع می‌کند و معتقد است که نسبی‌گرایی پست‌مدرنیستی و عقب‌نشینی‌های محافظه‌کارانه هیچ‌کدام واکنشی درست و مطلوب به مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی این زمانه نیستند و به‌جای آن‌ها باید به فلسفۀ کانت و هگل برگشت و وجه رادیکال فلسفۀ آن‌ها را احضار کرد.
کتاب «درنگیدن با امر منفی» با مثال‌ها و ارجاعاتی به عرصه‌های متنوع، از فیلم نوآر گرفته تا فلسفه و اپرا و فرهنگ عامه، همراه است و همچنین، آن‌چنان‌‌که معمول آثار ژیژک است، در شرح و بسط مباحث فلسفی و نظری خود از روانشناسی ژاک لاکان وام می‌گیرد.
متن اصلی کتاب «درنگیدن با امر منفی» اولین بار در سال 1993 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «درنگیدن با امر منفی»
اسلاوی ژیژک در کتاب «درنگیدن با امر منفی» فلسفه و فلسفه‌ورزی را، به‌مثابه نوعی مقاومت متفکرانه دربرابر دیگری‌های بزرگ و ایدئولوژی‌های مسلط، به صحنه احضار می‌کند و تأکید خود را بر «نه» گفتن فلسفی و مواجهۀ انتقادی با هر نظم مسلطی می‌گذارد که بدیهی و تثبیت شده تلقی می‌شود.
ناسیونالیسمی که بعد از فروپاشی کمونیسم، به جای آن نشست از موضوعاتی است که ژیژک در کتاب «درنگیدن با امر منفی» نوک پیکان انتقاد خود را به سمت آن نشانه می‌رود.
کتاب «درنگیدن با امر منفی» از فلسفه به‌عنوان ابزاری سخن می‌گوید که با آن می‌توان از شکاف‌ها و حفره‌های به‌جامانده از فروپاشی دیگری‌های بزرگ، در قبال تصاحب آن‌ها توسط دیگری‌های بزرگ جدیدی که ظهور می‌کنند محافظت کرد.
ژیژک در کتاب «درنگیدن با امر منفی» برای تبیین نظریۀ خود به حوزۀ فلسفه و سیاست محدود نمی‌ماند و از این حوزه‌ها فراتر می‌رود و به سینمای نوآر و اپرا و فرهنگ عامه نقب می‌زند و نیز به روانشناسی ژاک لاکان ارجاع می‌دهد.
کتاب «درنگیدن با امر منفی» شامل مقدمه و نیز شش فصل است که در سه بخش به نام‌های «می‌اندیشم: خلئی به‌نام سوژه»، «پس: ناپی‌آمدِ دیالکتیکی» و «هستم: مدارِ بستۀ کیف» تنظیم شده‌اند.
فصل‌های شش‌گانۀ کتاب «درنگیدن با امر منفی» عبارتند از: «من یا او یا آن (چیز)ی که می‌اندیشد»، «کوگیتو و تفاوتِ جنسی»، «دربارۀ شرِ ریشه‌ای و موضوعاتِ مرتبط»، «"منطقِ ذاتِ" هگل به‌مثابه نظریه‌ای در باب ایدئولوژی»، «زخم فقط با نیزه‌ای مداوا می‌شود که تو را زخمی کرد» و «از ملتِ خویش همچون خودت کیف ببر!».
در بخشی از کتاب «درنگیدن با امر منفی» می‌خوانید: «چرا غرب آن‌همه شیفتۀ فروپاشیِ کمونیسم در اروپای شرقی بود؟ به نظر می‌رسد که پاسخ بدیهی است: آنچه نگاهِ خیرۀ غربی را شیفته ساخت ابداعِ دوبارۀ دموکراسی بود. گویی دموکراسی، که در غرب بیش از پیش نشانه‌های فساد و بحران را نشان می‌دهد و در کارِ یکنواختِ بوروکراتیک و کارزارِ انتخاباتیِ تبلیغاتی از دست رفته است، با همۀ تر و تازگی‌اش در اروپای شرقی دارد دوباره کشف می‌شود. درنتیجه، کارکردِ این شیفتگی مطلقاً ایدئولوژیک است: غرب، در اروپای شرقی، به دنبالِ سرآغازهای ازدست‌رفتۀ خودش است، یعنی تجربۀ آغازینِ ازدست‌رفتۀ خودش از "ابداعِ دموکراتیک". به عبارت دیگر، اروپای شرقی برای غرب نقشِ اگو – ایدئال (Ich – Ideal) را ایفا می‌کند: نقطه‌ای که غرب خود را از آن به صورتی دوست‌داشتنی، ایدئال‌شده، آرمانی، و شایستۀ عشق می‌بیند. درنتیجه، ابژۀ واقعیِ شیفتگی برای غرب همان نگاهِ خیره است، یعنی نگاهِ خیرۀ به‌ظاهر ساده‌لوحانه که به‌وسیلۀ آن اروپای شرقی، که شیفتۀ دموکراسیِ غرب است، نگاه را به غرب بازمی‌گرداند. گویی نگاهِ خیرۀ شرقی همچنان می‌تواند آگالمای خودش را در جوامعِ غربی ادراک کند، یعنی گنجینه‌ای که شور و شوقِ دموکراتیک به بار می‌آورد و غرب از مدت‌ها پیش طعم‌اش را از دست داده یا فراموش کرده است.
با وجودِ این، واقعیتی که اکنون در اروپای شرقی در حالِ ظهور است کژدیسگیِ برهم‌زنندۀ این تصویرِ بی غل و غش از دو نگاهِ خیره‌ای است که شیفتۀ هم هستند: عقب‌نشینیِ تدریجیِ گرایشِ لیبرال‌دموکراتیک در مواجهه با گسترشِ پوپولیسمِ ملیِ دسته‌جمعی که تمام عناصرِ معمولش را، از بیگانه‌هراسی تا سامی‌ستیزی، در خود دارد. برای توضیحِ این چرخشِ نامنتظر، باید ابتدایی‌ترین مفاهیمِ مربوط به این‌همان‌یابی [یا هویت‌یابیِ] ملی را بازاندیشی کنیم – و در این‌جا، روانکاوی می‌تواند یاری‌بخش باشد.»


دربارۀ اسلاوی ژیژک، نویسندۀ کتاب «درنگیدن با امر منفی»
اسلاوی ژیژک (Slavoj Žižek)، متولد 1949، استاد دانشگاه، نظریه‌پرداز فرهنگی و فیلسوف چپ‌گرای اسلوونیایی است. پژوهش‌های ژیژک عمدتاً حوزه‌های هگلیسم، روان‌کاوی، الهیات، مارکسیسم، نظریۀ سیاسی و نقد فیلم را شامل می‌شود. او مشهورترین همکار مکتب روان‌کاوی لیوبلیانا است. این مکتب توسط گروهی از دانشگاهیان اسلوونیایی، که روی ایدئالیسم آلمانی، روان‌کاوی لاکانی، نقد ایدئولوژی و نقد رسانه‌ای کار می‌کنند، تأسیس شده است.
شوخ‌طبعی و استفاده از فرهنگ عامه، از مشخصه‌های سبک اسلاوی ژیژک در مطالب تئوریک اوست. از آثار ژیژک می‌توان به کتاب‌های «هراس جهانی: کووید – 19 جهان را می‌لرزاند»، «سال رؤیاهای خطرناک»، «کژ نگریستن»، «باقیماندۀ تقسیم‌ناپذیر: دربارۀ شلینگ و موضوعات مرتبط» و «خشونت: پنج نگاه زیرچشمی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «درنگیدن با امر منفی»
کتاب «درنگیدن با امر منفی: کانت، هگل و نقد ایدئولوژی» با ترجمۀ علی حسن‌زاده در نشر نی منتشر شده است.
علی حسن‌زاده، متولد 1368 در اردبیل، معلم زبان انگلیسی و مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «اخلاقیات امر واقعی کانت، لاکان»، «با مغزمان چه باید بکنیم؟»، «چرا همیشه همان اشتباهات را تکرار می‌کنیم؟ جستاری روانکاوانه درباب ناخودآگاه و تکرار»، «باقیماندۀ تقسیم‌ناپذیر: دربارۀ شلینگ و موضوعات مرتبط» و «جنسیت و هستی‌شناسی» اشاره کرد.