محاکمه های نمایشی

کتاب «محاکمه‌های نمایشی» نوشتۀ گئورگ هودوش
روایتی از عصر وحشت در بلوک شرق. کتاب «محاکمه‌های نمایشی: تصفیه‌های استالینی در اروپای شرقی (1948 – 1954)»، با عنوان اصلی Show Trials: Stalinist Purges in Eastern Europe, 1948-1954، گزارشی مستند از محاکمه‌های نمایشیِ موحشی است که در دوران استالین در کشورهای اقماری روسیۀ شوروی به اجرا درآمد و این کشورها را هرچه بیشتر تحت سیطرۀ شوروی آورد.
گئورگ هودوش، که خود از زخم‌خوردگان محاکمه‌های نمایشی بوده اما توانسته از این محاکمات جان به در بَرَد، در کتاب «محاکمه‌های نمایشی»، با اتکا به اسناد و شواهد و مدارک و تجربه‌های شخصی خودش، از محاکمات استالینیستی‌ای می‌گوید که بین سال‌های 1948 و 1954 در کشورهای موسوم به بلوک شرق برگزار شدند و براثر آن‌ها افراد زیادی زندانی و به‌طرزی فجیع شکنجه و بدون دادرسی عادلانه و قانونی، محکوم و اعدام یا به اردوگاه‌های کار اجباری تبعید شدند و زندگی خود و خانواده‌هایشان تباه شد.
هودوش در کتاب «محاکمه‌های نمایشی» شمه‌ای از استالینیسم را به ما می‌نمایاند.
متن اصلی کتاب «محاکمه‌های نمایشی» اولین بار در سال 1987 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «محاکمه‌های نمایشی»
گئورگ هودوش در کتاب «محاکمه‌های نمایشی»، چنانکه خود در مقدمۀ این کتاب تأکید می‌کند، بر آن نیست که تاریخچه‌ای از استالینیسم ارائه دهد. او در این کتاب تنها به وجهی از استالینیسم می‌پردازد که مربوط به محاکمه‌های نمایشی‌ای است که در سال‌های اول بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای اقماری شوروی در اروپای شرق ترتیب داده شدند.
هودوش در کتاب «محاکمه‌های نمایشی» نشان می‌دهد که محاکمه‌های استالینیستی انجام شده در بلوک شرق چگونه به روسیۀ شوروی یاری رساندند تا سلطۀ خود بر کشورهای کمونیستی اروپای شرقی را تحکیم کند. او در این کتاب به ریشه‌یابی این محاکمات و پس‌زمینه‌های بومی و جهانی آن‌ها می‌پردازد و می‌کوشد پاسخ‌هایی برای پرسش‌هایی درباب این محاکمات، از جمله دربارۀ نقش استالین و نهادهای امنیتی او در آن‌ها و سازوکار برگزاری‌شان و چگونگی نوشته شدن سناریوهایی برای آن‌ها، بیابد.
یکی از نکاتی که هودوش در کتاب «محاکمه‌های نمایشی» درصدد روشن کردن آن است، تفاوت محاکمه‌های نمایشیِ موضوع این کتاب با محاکمه‌های نمایشی استالینیِ برگزار شده در زمان پیش از جنگ جهانی دوم در شوروی است. هودوش همچنین در این کتاب، بر آن است که تفاوت‌ها و شباهت‌های میان محاکمه‌های نمایشی مختلفی را که بعد از جنگ در اروپای شرقی رخ دادند روشن کند.
هودوش، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، خودش یکی از بازماندگان محاکماتی است که در کتاب «محاکمه‌های نمایشی» به آن‌ها پرداخته است. پای او در جریان محاکمۀ لاسلو رایک، رهبر حزب کمونیست مجارستان، به این محاکمات کشیده شد. هودوش در کتاب «محاکمه‌های نمایشی» هم گزارش خود را عمدتاً بر دادگاه رایک متمرکز کرده است. اما دلیل تمرکز او بر دادگاه رایک، چنانکه خود در پیش‌گفتار کتاب «محاکمه‌های نمایشی» توضیح می‌دهد، نه‌فقط درگیری‌اش در جریان این دادگاه بلکه همچنین الگو شدن دادگاه رایک برای تمام تصفیه‌های خونین بعدی در کشورهای اقماری شوروی است.
کتاب «محاکمه‌های نمایشی»، پس از ارائۀ پیشینۀ تاریخی و شرح عوامل زمینه‌ساز محاکمه‌هایی که موضوع این کتاب هستند، به گزارش و شرح این محاکمه‌ها در کشورهای آلبانی، بلغارستان، مجارستان، چکسلواکی سابق، رومانی، آلمان شرقی و لهستان می‌پردازد.
هودوش در مقدمۀ کتاب «محاکمه‌های نمایشی» از سه عاملِ جنگ سرد، بدگمانی فزایندۀ استالین و شقاق بین شوروی و یوگسلاوی به‌عنوان عوامل زمینه‌ساز محاکمات برگزار شده در بلوک شرق نام می‌برد و دربارۀ هر یک از این عوامل توضیح می‌دهد.
کتاب «محاکمه‌های نمایشی» گزارشی زنده است که نه‌فقط برمبنای مطالعات آرشیوی که همچنین با تکیه بر تجربیات شخصی نویسنده نوشته شده است.
کتاب «محاکمه‌های نمایشی» از پیش‌گفتار، هفت یادداشت شخصی و سیزده فصل تشکیل شده است. فصل اول کتاب «محاکمه‌های نمایشی» به مقدمه اختصاص دارد و فصل‌های بعدی به‌ترتیب عبارتند از: «پیش‌درآمد در آلبانی»، «محاکمه‌ی کوستوف در بلغارستان»، «ارتباطات فیلد»، «مسیر محاکمه‌ی رایک»، «آماده‌سازی برای الگوی محاکمه‌ها»، «دادگاه رایک»، «وحشت افسارگسیخته در پراگ»، «محاکمه‌ی اسلانسکی»، «محاکمه‌های نمایشی بازتفسیر شده در رومانی»، «محاکمه‌های نمایشی منقطع در آلمان شرقی»، «شیوه‌ی لهستانی محاکمه‌های نمایشی» و «پیامدها و نتایج».

دربارۀ گئورگ هودوش، نویسندۀ کتاب «محاکمه‌های نمایشی»
گئورگ اچ. هودوش (GEORGE H. HODOS)، متولد 1921، روزنامه‌نگار و مورخ مجارستانی است. هودوش در دوران جنگ جهانی دوم به سوئیس مهاجرت کرد و به تحصیل در دانشگاه زوریخ پرداخت. همان‌جا بود که عضو حزب کمونیست شد. در سال 1945 به مجارستان برگشت و تحصیلاتش را در دانشگاه بوداپست تمام کرد. در سال 1949 طی محاکمه‌ای نمایشی، که چنانکه پیش‌تر اشاره شد به محاکمۀ نمایشی لاسلو رایک مربوط بود، به جاسوسی برای امریکا محکوم و زندانی شد. در سال 1954، بعد از مرگ استالین، هودوش از زندان آزاد و از او اعادۀ حیثیت شد.
هودوش در مجارستان روزنامه‌نگار بود و نیز به کار ویرایش آثار انگلیسی و امریکایی در یک مؤسسۀ انتشاراتی اشتغال داشت. او بعد از سرکوب انقلاب 1956 مجارستان، ابتدا به اتریش و سپس، در سال 1969، به امریکا مهاجرت کرد. در دورانی که در اتریش و امریکا اقامت داشت، نوشته‌ها و مقالاتش در روزنامه‌ها و مجلات و نشریات ادواری اتریشی، آلمانی، سوئیسی و امریکایی منتشر می‌شد.
او همچنین تدریس تاریخ اروپای شرقی در دانشگاه وین و مشاورۀ علمی کتاب سال تحقیقات تاریخی دربارۀ کمونیسم در دانشگاه مانهایم آلمان را در کارنامۀ کاری خود دارد.
از هودوش کتابی هم با عنوان «منطقۀ اروپای شرقی مرکزی: طرح کلی تاریخی» منتشر شده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «محاکمه‌های نمایشی»
کتاب «محاکمه‌های نمایشی: تصفیه‌های استالینی در اروپای شرقی (1948 – 1954)» با ترجمۀ هوشنگ جیرانی در نشر مَد منتشر شده است.
هوشنگ جیرانی، متولد 1351، مترجم و مؤلف ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «بازجویی از صدام: تخلیۀ اطلاعاتی رئیس‌جمهور»، «آخرین روزها: یادداشت‌های روزانۀ گوبلز» و «دربرابر جباریت: بیست درس از قرن بیستم» اشاره کرد.
از هوشنگ جیرانی اثری تألیفی هم با عنوان «درآمدی بر جنبش دانشجویی در ایران: 1357 – 1320» منتشر شده است.