کتاب مدفون

«کتابِ مدفون» نوشتۀ دیوید دمراش
داستان پرماجرای کشف قدیمی‌ترین حماسۀ جهان. دیوید دمراش در «کتابِ مدفون» از حماسۀ مشهور و کهن «گیلگمش» و چگونگی پیدا شدن این حماسۀ مدفون از دل خرابه‌های به‌جا مانده از تمدن بین‌النهرین سخن می‌گوید.
«کتابِ مدفون: گیلگمش در گذارِ روزگاران»، با عنوان اصلی The Buried Book: The Loss and Rediscovery of the Great Epic of Gilgamesh، یک اثر پژوهشی جذاب و خواندنی دربارۀ ماجرای کشف الواحی است که حماسۀ گیلگمش بر آن‌ها نوشته شده بود. دیوید دمراش همچنین در «کتاب مدفون» از خود حماسۀ گیلگمش و دورانی از تاریخ باستان که این حماسه در آن پدید آمده است سخن می‌گوید و نیز به آثاری می‌پردازد که در روزگار معاصر، از حماسۀ «گیلگمش» تأثیر گرفته و آن را به‌نحوی بازآفرینی کرده‌اند.
متن اصلی «کتاب مدفون» اولین بار در سال 2007 منتشر شده است.

مروری بر «کتاب مدفون»
دیوید دمراش در «کتاب مدفون» به‌شیوه‌ای که پهلو به روایتی داستانی می‌زند، قصۀ کاشفان حماسۀ «گیلگمش» را نقل می‌کند. او در این کتاب ما را با خود به منطقه‌ای می‌برد که روزگاری بین‌النهرین نام داشت و قلمرو پادشاهای آشور بود و عراق کنونی هم جزوی از آن بود. در همین منطقه بود که در قرن نوزدهم، چنانکه شرحش در «کتاب مدفون» آمده، الواحی که حماسۀ «گیلگمش» بر آن‌ها حک شده بود، به‌کوشش باستان‌شناسانی ماجراجو، از زیر خروراها خاک رخ نمود و جلوه‌ای درخشان از تمدن بین‌النهرین و ادبیات عصر باستان را هویدا کرد.
حماسۀ «گیلگمش» حکایت پادشاهی سومری به نام گیلگمش است که در مواجهه با حقیقت تلخ مرگ، پی جاودانگی می‌گردد. این حماسه، با این‌همه که از خلق آن گذشته و با وجود دو هزار سال زیرِ خاک مدفون بودن، همچنان خواندنی و تر و تازه است و هیچ رنگ کهنگی به خود نگرفته است چراکه از مسئله‌ای بنیادین سخن می‌گوید؛ مسئله‌ای که هنوز حل نشده و در دوره‌ها و اعصار مختلف دستمایۀ بی‌شمار اثر ادبی و هنری بوده است.
دیوید دمراش در «کتاب مدفون» روایت می‌کند که بخشی از متن مکتوب حماسۀ «گیلگمش» چگونه و طی چه فرایندی و توسط چه کسانی از دل ویرانه‌های قُیونجیکِ نینوا، جایی که امروزه در موصل عراق واقع است، کشف شد و بعدتر چه کسی برای اولین بار، بعد از دو هزار سال که از گم شدن و مدفون ماندن این متن می‌گذشت، توانست آن را بخواند و بخش هنوز پیدا نشدۀ آن را هم پیدا کند.
«کتاب مدفون» روایت سهمی است که دو باستان‌شناس، به نام‌‌های آستن هنری لایارد و هرمزد رسام، و پس از آن‌ها محقق و باستان‌شناسی به نام جورج اسمیت در بیرون کشیدن حماسۀ «گیلگمش» از غبار فراموشی سالیان داشتند.
دمراش در «کتاب مدفون»، ضمن شرح پرماجرای کشف الواح «گیلگمش» در قرن نوزدهم، به عصر بین‌النهرین باستان و خصوصاً عصر پادشاهی آشوربانی‌پال نقب می‌زند و از کتابخانۀ بزرگ او سخن می‌گوید؛ کتابخانه‌ای که الواح «گیلگمش» نیز در آن بوده است. این کتابخانه نابود می‌شود و «گیلگمش» نیز به‌همراه آن در خاک مدفون می‌گردد و می‌مانَد تا وقتی که بقایای کتابخانه را کشف می‌کنند و کهن‌ترین حماسۀ تاریخ بشر را در آن می‌یابند.
دمراش در «کتاب مدفون»، علاوه بر شرح ماجرای کشف «گیلگمش» و پرداختن به بخش‌هایی از تاریخ بین‌النهرین باستان که به‌نحوی با این حماسه مرتبط است و جستجوی نشانه‌هایی از «گیلگمش» در متون کهن، از اقتباس‌هایی معاصر از این حماسه نیز سخن می‌گوید و به مطالعۀ تطبیقی حماسۀ «گیلگمش» می‌پردازد.
یکی از اقتباس‌های معاصر از «گیلگمش» که دمراش در «کتابِ مدفون» به آن می‌پردازد، رمانی به نام «زبیبه و الملک» نوشتۀ صدام حسین، دیکتاتور عراق، است و دیگری رمان «امریکایی بزرگ» نوشتۀ فیلیپ راث.
«کتاب مدفون» از مقدمه‌ای با عنوان «برخوردِ تاریخ‌ها»، هفت فصل و مؤخره‌ای با عنوان «گیلگمشِ صدام حسین» تشکیل شده است.
فصل‌های هفت‌گانۀ «کتاب مدفون» عبارتند از: «الواحِ شکسته»، «شهرتِ آغازین و مرگِ ناگهانی»، «کتابخانۀ گمشده»، «دژ و موزه»، «بعد از آشوربانی‌پال، طوفان نوح»، «در قلمرو فرهنگ» و «نقطۀ پایان».

دربارۀ دیوید دمراش، نویسندۀ «کتاب مدفون»
دیوید دمراش (David Damrosch) استاد دانشگاه و مورخ ادبی امریکایی است. او استاد دانشگاه هاروارد و بنیانگذار مؤسسه‌ای به نام «ادبیات جهان» است.
دمراش متخصص و پژوهشگر ادبیات تطبیقی و ادبیات جهانی است. او مدتی هم رئیس انجمن ادبیات تطبیقی امریکا بوده است.
از آثار دیوید دمراش می‌توان به کتاب‌های «ادبیات جهان را چگونه بخوانیم»، «ادبیات جهان چیست؟» و «دور دنیا در هشتاد کتاب» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی «کتاب مدفون»
«کتابِ مدفون: گیلگمش در گذارِ روزگاران» با ترجمۀ مصطفی حسینی، همراه با مقدمه‌ای از مترجم با عنوان «دیوید دمراش، راوی شیرین‌گفتارِ دیرینه‌روزها»، در انتشارات نیلوفر منتشر شده است.
مصطفی حسینی، متولد 1352، پژوهشگر ادبیات تطبیقی و مترجم ایرانی است. حسینی استادیار زبان انگلیسی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه بوعلی‌سینای همدان است. از او مقالات گوناگونی در زمینۀ ادبیات تطبیقی در مجلات مختلف به چاپ رسیده است.
از ترجمه‌های مصطفی حسینی می‌توان به کتاب‌های «حافظ به‌روایت گرترود بل»، «سرگذشت رباعیات: درنگی بر رباعیات خیام ترجمه‌ی ادوارد فیتزجرالد» و «خنیاگری در باغ: جستارهایی درباره‌ی ترجمه‌ی ادبیات کلاسیک پارسی به انگلیسی» اشاره کرد.