اسطوره و نماد در ادبیات و هنر گفتگو با جلال ستاری

گفت‌وگوی مفصل ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق و فروغ اولاد با جلال ستاری. کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر: گفت‌وگو با جلال ستاری» ماحصل گفت‌وگوی دو پژوهشگر ادبیِ اسطوره‌شناس با جلال ستاری است.
پیوند میان نماد و اسطوره و وجوه نمادین اسطوره موضوع اصلی‌ای است که گفت‌وگوی ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق و فروغ اولاد با جلال ستاری در کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» پیرامون آن شکل گرفته است.
جلال ستاری در کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» از کارکرد و نحوه حضور اسطوره در ادبیات و هنر جدید و نیز کارکرد و نحوه حضور آن در زندگی انسان امروز سخن گفته‌ است و از جنبه‌های گوناگون به موضوع اسطوره و نماد در ادبیات و هنر پرداخته‌ است.
کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» کتابی‌ست مفید برای علاقمندان مباحث مربوط به اسطوره و اسطوره‌شناسی و به‌ویژه کسانی که ردّ پای اسطوره‌ها و نمادها را در آثار ادبی و هنری دنبال می‌کنند و دوست دارند بدانند اسطوره‌ها چگونه در جهان معاصر و زندگی مدرن تغییر شکل پیدا می‌کنند و در لباس‌هایی تازه به زندگی خود ادامه می‌دهند.

مروری بر کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر»
کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر»، بعد از پیش‌گفتاری از ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق و فروغ اولاد، با بحثی درباب پیشینۀ اسطوره‌پژوهی و اسطوره‌شناسی در ایران و کسانی که در ایران در این زمینه تحقیق کرده‌اند و پرسش از جلال ستاری درباره رویکرد و گرایش او در اسطوره‌شناسی و نیز پرسش درباره رابطۀ میان اسطوره و نماد آغاز می‌شود، با تأکید بر این نکته که ستاری اولین اسطوره‌پژوه ایرانی است که به حضور اسطوره در متن زندگی امروزی و نیز تأثیر آن بر ادبیات و سینما و هنر توجه کرده و از این منظر به اسطوره پرداخته است.
ستاری البته، چنانکه در همین گفت‌وگو نیز تأکید می‌کند، نسبت به اسطوره‌باوری نگاه و رویکردی انتقادی دارد زیرا اسطوره‌باوری را مانع اندیشیدن می‌داند. او اما در عین حال بینش اسطوره‌ای و نظریات مبتنی بر اسطوره‌شناسی را خوب می‌شناسد و نمادهای اساطیری را در آثار هنری و ادبی معاصر به خوبی تشخیص می‌دهد و در کتاب‌ها و مقالاتش این آثار را از همین منظر تحلیل می‌کند. گفت‌وگوی مفصلی هم که در کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» با جلال ستاری انجام شده است حول همین موضوع می‌گردد. ستاری اما تأکید می‌کند که دیدگاه‌های هیچ‌یک از متفکران اسطوره‌شناس، مثل یونگ و میرچا الیاده و...، و هیچ‌یک از مکاتب اسطوره‌شناسی برایش به‌منزلۀ حرف آخر در این زمینه نیست.
اینکه ادبیات معاصر ایران چقدر در بازسازی اسطوره‌ها موفق بوده است، از دیگر موضوعاتی‌ست که جلال ستاری در کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» در گفت‌وگو با ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق و فروغ اولاد از آن سخن گفته است.
کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر: گفت‌وگو با جلال ستاری» در نشر چشمه منتشر شده است.

درباره جلال ستاری
جلال ستاری، متولد 1310 در رشت و درگذشته به‌سال 1400، پژوهشگر، اسطوره‌شناس، منتقد ادبیات و تئاتر و مترجم ایرانی است. ستاری دوران تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسۀ «عنصری» رشت گذراند و دبیرستان را در مدرسه‌های «شاهپور» رشت و «فردوسی» بندر انزلی و «دارالفنون» تهران.
بعد از گرفتن دیپلم ادبی از «دارالفنون» در آزمون اعزام به خارج قبول شد و برای ادامۀ تحصیل به سوئیس رفت. در آن‌جا به تحصیل در رشتۀ روانشناسی پرداخت. ژان پیاژه، روانشناس و شناخت‌شناس و زیست‌شناس مشهور و صاحب‌نام، در سوئیس یکی از استادانش بود و ستاری قرار بود رسالۀ دکترایش را با پیاژه به انجام برساند اما، چنانکه خود در کتاب گفت‌وگویش با ناصر فکوهی تعریف کرده، از این کار منصرف می‌شود و کار بر روی رساله‌ای را که پیاژه موضوع آن را به او پیشنهاد کرده بوده در همان مراحل مقدماتی رها می‌کند.
بعد از بازگشت به تهران ابتدا مدتی در دانشگاه‌ها زبان فرانسه درس می‌دهد. مدتی هم به استخدام سازمان برنامه درمی‌آید و سپس از آنجا به وزارت فرهنگ و هنر منتقل و ابتدا مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی این وزارتخانه و بعد مشاور وزیر فرهنگ و هنر می‌شود.
تئاتر، ادبیات و اسطوره‌شناسی و نظریه‌های روانکاوی مبتنی بر اسطوره‌ها و رمزها و نمادها و کهن‌الگوها از علاقه‌های اصلی جلال ستاری در حوزه پژوهش و ترجمه و نقد ادبی و هنری بود. آثاری که او در این زمینه ترجمه کرد نقش مهمی در آشنایی مخاطبان فارسی‌زبان با نظریه‌های حوزه اسطوره‌شناسی و اسطوره‌پژوهی مدرن داشت. ستاری در سال 1363 با لاله تقیان، پژوهشگر حوزه تئاتر، ازدواج کرد.
به نام جلال ستاری جایزه‌ای مختص پژوهشگران برتر نمایش ایرانی تأسیس شده است.
در سال 2005 نشان هنر و ادب شوالیۀ فرانسه به او اهدا شد.
جلال ستاری، جدا از تألیفاتش درباره ادبیات کهن ایران، روی ادبیات معاصر ایران نیز کار کرده که ماحصل آن دو کتاب «اسطوره تهران» و «تهران در قاب شعر» است. او همچنین مقالاتی درباره تئاتر معاصر ایران نوشته است که در کتاب «جادوی تئاتر» منتشر شده‌اند.
از آثار تألیفی جلال ستاری، به جز آثاری که به آن‌ها اشاره شد، می‌توان به کتاب‌های «افسون شهرزاد»، «بازتاب اسطوره در بوف کور (ادیپ یا مادینه‌جان؟)»، «سیمای زن در فرهنگ ایران»، «پژوهشی در حکایات سندباد بحری»، «آئین و اسطوره در تئاتر»، «عشق صوفیانه»، «رمزاندیشی و هنر قدسی»، «پژوهشی در قصه‌ی اصحاب کهف (داستان هفت‌خفتگان)»، «زمینه‌ی اجتماعی تعزیه و تئاتر در ایران» و از ترجمه‌های او می‌توان به «رساله در تاریخ ادیان»، «دگردیسی‌های روان و نمادهایش: کندو‌کاو در پیش‌نشانه‌های موردی از بیماری اسکیزوفرنی»، «چشم‌اندازهای اسطوره»، «هنر مقدس (اصول و روشها)»، «اسطوره‌ای نو: نشانه‌هایی در آسمان»، «روانکاوی آتش»، «جامعه‌شناسی تئاتر»، «عشق» و «بازپسین گفت‌وگو: مصاحبه با سارتر» اشاره کرد.

درباره ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق و فروغ اولاد
دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق، متولد 1333 در بابل، اسطوره‌شناس و پژوهشگر اسطوره‌های ایرانی و ایران‌شناسی، مترجم و شاعر ایرانی و استاد دانشگاه شهید بهشتی در رشتۀ فرهنگ و زبان‌های باستانی است.
اسماعیل‌پور دارای لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی و دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی از دانشگاه تهران است. از جمله افراد صاحب‌نامی که استاد او بوده‌اند می‌توان به مهرداد بهار، احمد تفضلی، ژاله آموزگار، عبدالحسین زرین‌کوب و محمدرضا شفیعی کدکنی اشاره کرد.
دکتر اسماعیل‌پور مدتی استاد دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای بوده و چندی هم در دانشگاه دولتی مسکو تدریس کرده است.
از آثار تألیفی او می‌توان به کتاب‌های «اسطوره‌ی آفرینش در کیش مانی»، «اسطوره، ادبیات و هنر» و «شعر و شهود» و از ترجمه‌هایش می‌توان به «رؤیاها»، «دانشنامه اساطیر جهان» و «ضمیر پنهان (نفس نامکشوف)» اشاره کرد.
از ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق دفتر شعری هم با عنوان «بر بال پروانه‌ها» منتشر شده است.

فروغ اولاد پژوهشگر و منتقد ادبی و داستان‌نویس ایرانی است. از او کتابی پژوهشی با عنوان «حماسه: شناخت‌نامه‌ی حماسه‌های ایران و جهان»، مجموعه داستانی با عنوان «خواب و خاکستر» و مقالاتی در نشریات مختلف منتشر شده است.

رتبۀ کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» در گودریدز: 2.86 از 5.