توتالیتاریسم مهدی تدینی

کتاب «توتالیتاریسم» نوشته هانا آرنت
کتاب «توتالیتاریسم» درواقع سومین جلد از سه گانه معروف هانا آرنت فیلسوف شهیر آلمانی-آمریکایی، با نام «خاستگاه توتالیتاریسم» است. دوجلد قبلی این کتاب با نام‌های «یهودی‌ستیزی» و «امپریالیسم» با ترجمه همین مترجم یعنی مهدی تدینی به بازار کتاب عرضه شد و در نهایت جلد سوم و آخرین جلد از این مجموعه با نام «توتالیتاریسم» منتشر شده است. هانا آرنت در کتاب توتالیتاریسم، جلد سوم از مجموعۀ سه‌جلدی عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر، نظریه‌ای ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد حاکمیت توتالیتر چه ماهیت، ساختار، سازماندهی و کارکردی دارد. او برای این کار دو رژیم و جنبشی را مبنای نظریه‌پردازی خود قرار داده است که دشمن یکدیگر بودند و در جنگی انسان‌سوز میلیون‌ها نفر را از همدیگر کشتند؛ یعنی رژیم بولشویستی‌ ـ ‌‌کمونیستی شوروی و رژیم ناسیونال‌سوسیالیستی آلمان. مبنای نظریة هانا آرنت در «توتالیتاریسم» این است که این دو رژیم که از جنایت‌کارترین حکومت‌های تاریخ بودند را هم‌سرشت و هم‌ذات می‌داند و در یک دسته قرار می‌هد. آرنت قدم به قدم و با مطالعه‌ای تطبیقی، گوشه‌گوشۀ این دو جنبش و رژیم توتالیتر را زیر ذره‌بین نظری خود قرار و نشان می‌دهد با اینکه این دو رژیم، در ظاهر منادیان ایدئولوژی‌هایی متضاد و متخاصم هستند، اما در نهایت یک سازۀ سیاسی‌ ـ‌ اجتماعی یکسان را بر پا کرده‌اند، دستگاهی که در آن انسان به معنای واقعی کلمه از فرآیند هستی حذف شده است: هانا آرنت در این کتاب توضیح می‌دهد که چگونه کمونیسم و نازیسم جایگزین انسان کنشگر شده‌اند و هر انسانی‌که بر سر راه این فرآیندها قرار گیرد، ماننــد موجـودی کـه انگار هرگز وجـود نداشتـه اسـت، از میـان بـرداشتـه می‌شـود؛ یـا بــی‌درنــگ بـه جوخــۀ اعــدام یـا در ظلمــت اردوگاه‌هـاه‌های کار اجباری که آنها هم مراحلی از نابودی انسان هستند، سپرده می‌شوند.

درباره کتاب «توتالیتاریسم»
کتاب خاستگاه توتالیتاریسم، که اولین بار در سال 1951 منتشر شد، اولین اثر مهم هانا آرنت بود که در آن نازیسم و استالینیسم را به عنوان جنبش‌های سیاسی توتالیتر عمده نیمه اول قرن 20 توصیف و تحلیل می‌کرد. همانطور که اشاره شد «خاستگاه توتالیتاریسم» مانند بسیاری از کتاب‌های هانا آرنت، دارای سه جلد است. آرنت در این کتاب‌ها ابتدا پیش‌شرط‌های مختلف و علل ظهور یهودستیزی در اروپای مرکزی، شرقی و غربی را تا اواسط قرن 19 شرح می دهد. او سپس امپریالیسم جدید را از سال 1884 تا شروع جنگ جهانی اول (1918-1914) بررسی می‌کند. سپس ظهور نژادپرستی را به عنوان یک ایدئولوژی و کاربرد مدرن آن را به عنوان «سلاح ایدئولوژیک برای امپریالیسم»، توسط بوئرها (مردمانی در آفریقای جنوبی با خاستگاه نژادی هلندی، آلمانی و هوگانوت) دنبال می کند که به دنبال مهاجرت بزرگی ایجاد شد که در اوایل قرن 19 (دهه 1830 تا 1840) انجام شد. آرنت در این کتاب استدلال می‌کند که توتالیتاریسم شکل جدیدی از حکومت بود که اساسا با سایر انواع ظلم و ستم سیاسی که ما برای ما شناخته شده است، مانند استبداد و دیکتاتوری متفاوت است، زیرا در اعمال توتالیتارها رعب و وحشت برای تسخیر «جمعیت توده‌ای» اعمال می‌شود و نه فقط دشمنان سیاسی. علاوه بر این، آرنت معتقد است که توتالیتاریسم به دلیل ایدئولوژی خاص و نقشی که در دستگاه حاکم به آن محول شده است، ابزارها برای تسلط، رعب و وحشت بر انسان‌ها را از درون کشف کرده است. او در این راستا توضیح می‌دهد که مثلا یهودیت به تنهایی عامل عمل‌های نازی‌ها نبوده است، عامل هولوکاست نبوده است، بلکه آن تمامیت‌خواهی و یا اعمال جنایتکارانه در آلمان در نهایت برای ایجاد رعب و وحشت بود و نه فقط ریشه‌کن کردن یهودیان. در نهایت در بخش پایانی یعنی «توتالیتاریسم» آرنت به توصیف سازوکارهای جنبش‌های تمامی‌خواه، با تمرکز بر آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی می‌پردازد. در این بخش، هانا آرنت درباره تبدیل طبقات به توده، نقش تبلیغات در برخورد با جهان غیرتوتالیتر و استفاده از ترور بحث می‌کند که برای این شکل از حکومت ضروری است. آرنت معتقد است جنبش‌های توتالیتر اساسا با رژیم‌های خودکامه متفاوت هستند چون رژیم‌های خودکامه فقط به دنبال کسب قدرت مطلق سیاسی و مخالفت غیرقانونی هستند، در حالی که رژیم‌های توتالیتر به عنوان مقدمه‌ای برای تسلط بر جهان به دنبال تسلط بر همه جنبه‌های زندگی همه هستند. او توضیح می‌دهد که آزار و شکنجه مداوم علیه هر نوع فعالیت فکری از سوی رهبران توتایتر بیشتر از خشم طبیعی آنها علیه هر چیزی سرچشمه می‌گیرد که نمی‌توانند درک کنند. خواهان این سلطه کامل، اجازه ابتکار در هیچ زمینه‌ای از زندگی را به دیگران نمی‌دهد، و از هر فعالیتی که کاملا قابل پیش‌بینی نیست، فراری است. این تمامیت‌خواهی در قدرت، همواره همه استعدادهای درجه یک کشورها را نادیده می‌گیرد و آنها را با افراد خردسال و احمق جایگزین می‌کند که نداشتن هوش و خلاقیت آنها بهترین تضمین برای وفاداری آنهاست! در انتهای کتاب، آرنت می‌نویسد که «تنهایی» پیش‌شرط سلطة توتالیتر است، زیرا افرادی که از نظر اجتماعی منزوی هستند بیشتر جذب ایدئولوژی و جنبش‌های تمامیت‌خواه می‌شوند.

درباره نویسنده کتاب «توتالیتاریسم»
هانا آرنت (زادة 1906 و درگذشتة 1975)، فیلسوف سیاسی و تاریخ‌نگار آلمانی-آمریکایی بود. هانا آرنت، از مهم‌ترین اندیشمندانی بود که آرا و افکارش تأثیر بسیاری بر رویکرد و اندیشه سیاسی قرن بیستم میلادی بر جای گذاشت. او سال‌ها در دانشگاه‌های ایالات متحده در رشتة تئوری سیاسی تدریس کرد و از چندین کشور، ده‌ها دکترای افتخاری گرفت. وی همچنین برنده جایزة آلمانی‌زبان لِسینگ و فروید شد. آرنت خود از یهودیانی بود که از هولوکاست جان سالم به در برد و به ایالات متحده مهاجرت کرد. زمینة فلسفه و آثار او، موضوعاتی هم‌چون دموکراسی مستقیم یا اقتدارگرایی و تمامیت‌خواهی حکومت‌های استبدادی است. یکی از مهمترین آثار آرنت که در زمان خود سروصدای بسیار زیادی پیدا کرد مربوط به ماجرای دادگاهی کردن یکی از افسران بالارتبه نازی یعنی آیشمن بود و با نام ابتذال شر معروف است. یکی دیگر از موارد جالب در زندگی آرنت رابطه عاشقانه او با هایدگر فیلسوف معروف آلمانی است. در دوران دانشجویی هانا آرنت به مارتین هایدگر که استاد فلسفة او بود، دل بست. اما متأهل بودن هایدگر، چشم‌انداز رسیدن به او را برای هانا آرنت غیر ممکن می‌کرد. او در کتاب «سایه‌ها» گذشته و سیمای روحی خود و احساسش را نسبت به هایدگر شرح می‌دهد. هرچند که نامه‌های خصوصی این دو هنوز در اختیار محققان قرار نگرفته است، اما این کتاب گویای ناگفته‌های بسیاری است. آرنت در نهایت برای دوره کارشناسی ارشد و فرار از پیامدهای روحی و مادی این رابطه به «هایدلبرگ» مهاجرت کرد.

درباره ترجمه فارسی «توتالیتاریسم»
مهدی تدینی مترجم این اثر، از مترجمان جوان کشورمان است که بیشتر ترجمه‌هایش در حوزه سیاست و فلسفه و با محوریت فاشیسم بوده است. از سوی مهدی تدینی علاوه بر ترجمه این سه جلد کتاب هانا آرنت، کتاب‌هایی چون «قرن بیستم» و «جنبش‌های فاشیستی» از ارنست نولته و «دموکراسی بدون دموکرات‌ها» از هندریک تس ترجمه و منتشر شده است. دانستن این نکته هم خالی از لطف نیست که این سه جلد کتاب هانا هارنت از سوی محسن ثلاثی هم ترجمه و منتشر شده است. «توتالیتاریسم» با ترجمه مهدی تدینی از سوی نشر ثالث منتشر شده است.

رتبه کتاب «توتالیتاریسم» در گودریدز: 4.14 از 5.