دیالکتیک

کتاب «دیالکتیک» نوشتۀ پل فولکیه
کتابی موجز و جمع‌وجور درباره دیالکتیک. کتاب «دیالکتیک» (La dialectique )، نوشتۀ پل فولکیه، کتابی‌ست در شرح معنا و مفهوم دیالکتیک که برای مخاطبان غیرمتخصص اما علاقمند به مباحث فلسفی نوشته شده است. پل فولکیه در کتاب «دیالکتیک» مفهوم اصطلاح فلسفیِ دیالکتیک را در چشم‌اندازی تاریخی توضیح می‌دهد و برای هرچه روشن‌تر کردن معنای این اصطلاح، به دورترین اعصار تاریخ فلسفه نقب می‌زند و معنای دیالکتیک را از عصر فلاسفۀ یونان باستان تا عصر مدرن توضیح می‌دهد تا تفاوت‌های تعاریف فلاسفۀ دوره‌های گوناگون از دیالکتیک و در عین حال وجه مشترک این تعاریف را نشان دهد و به شرح معانی مختلف دیالکتیک و همچنین نقطۀ اشتراک آن معانی بپردازد.
هدف پل فولکیه از نوشتن کتاب «دیالکتیک»، چنانکه او خود در مقدمۀ این کتاب توضیح می‌دهد، رفع ابهام از معنای این واژه و آشنا کردن مخاطبان علاقمند به فلسفه با شیوه تفکر آن دسته از متفکران مدرن است که «دیالکتیکی» می‌اندیشند. فولکیه در مقدمۀ کتاب «دیالکتیک» در این باره می‌نویسد: «با توجه به اینکه غالباً از این کلمه جز معنایی مبهم در نظر نیست، ما می‌خواهیم در این صفحات، برای کسانی‌که در مسائل فلسفی متخصص نیستند معنای دیالکتیک را روشن کنیم و، در عین حال، آنان را با سمت‌وسوی کلّی روحیۀ دانشمندان معاصر ـ که می‌توان آن را "دیالکتیکی" توصیف کرد ـ آشنا سازیم.»
متن اصلی کتاب «دیالکتیک» اولین بار در سال 1953 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «دیالکتیک»
کتاب «دیالکتیک» از دو بخش و بخشی پایانی با عنوان «نتیجه: دیالکتیک چیست؟» تشکیل شده است. بخش اول کتاب به دیالکتیک قدیم و بخش دوم به دیالکتیک جدید اختصاص دارد. بنابراین کتاب «دیالکتیک»، چنانکه فولکیه خود در مقدمۀ آن توضیح می‌دهد، «با نظمی تاریخی» پیش می‌رود و معنای «دیالکتیک» را از دوره فیلسوفان پیش از سقراط تا دوره قرون وسطی و پس از آن و همچنین در دوره هگل به بعد تا دوره علمی شرح می‌دهد، چون فولکیه معتقد است «بازگشت به گذشته برای روشن‌کردن معنای کنونی کلمه که مخالف با معنای قدیمی و ضمناً دنبالۀ آن است، ضروری است.»
فولکیه در کتاب «دیالکتیک»، ضمن شرح معانی مختلف دیالکتیک در تاریخ فلسفه و نشان‌دادن اختلافات و تشابهات این معانی، ما را به این موضوع توجه می‌دهد که تعاریف جدید دیالکتیک را نمی‌توان یکسره از تعاریف قدیمی‌تر جدا کرد و ارتباط‌هایی میان این تعریف‌ها برقرار است. او معتقد است که با همۀ اختلاف تعاریف، «می‌توانیم از تمام اشکال دیالکتیک، ویژگی مشترک استنتاج کنیم.» ویژگی مشترک مدّنظر فولکیه عبارت است از: «پویایی، منطق، ایستایی». از همین رو فولکیه در پایان کتاب «دیالکتیک» پیشنهاد می‌دهد که دیالکتیک را «پویایی اندیشه» تعریف کنیم. او در تبیین این تعریف خود از دیالکتیک می‌نویسد: «مارکسیست‌ها می‌توانند بی‌وقفه از دیالکتیک بگویند، اما باید قبول کرد که دیالکتیک روشی مانند منطق نیست، بلکه خصوصیتی ویژه از فعالیت ذهن است.
اندیشه‌ای دیالکتیکی است که همواره برای فرارفتن از حد خود گوش‌به‌زنگ و در حال آماده‌باش باشد: هم با رفتن تا نهایت تضمن‌های منطقی آنچه کشف کرده، و هم با پیشروی به‌سوی دیدگاه‌های تازه‌ای که مخالف با نظریه‌های نخستین آن است.»

درباره پل فولکیه، نویسنده کتاب «دیالکتیک»
پل فولکیه (Paul Foulquié)، متولد 1893 و درگذشته به سال 1983، متفکر و فیلسوف فرانسوی است. فولکیه نویسنده کتاب‌هایی در حوزه‌های متافیزیک، معرفت‌شناسی، اگزیستانسیالیسم و روان‌شناسی است. از جمله آثار ترجمه‌شده او به فارسی می‌توان به کتاب‌های «فلسفۀ عمومی یا مابعدالطبیعه»، «اگزیستانسیالیسم» و «خلاصۀ فلسفه» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «دیالکتیک»
چاپ جدیدِ کتاب «دیالکتیک» با ترجمۀ مصطفی رحیمی در انتشارات فرهنگ جاوید منتشر شده است. این کتاب اولین بار با همین ترجمه در سال 1362 در انتشارات آگاه منتشر شد.
دکتر مصطفی رحیمی، مترجم کتاب «دیالکتیک»، متولد 1305 در نائین و درگذشته به سال 1381، روشنفکر، حقوقدان، جامعه‌شناس، استاد دانشگاه، پژوهشگر، مقاله‌نویس، مترجم، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس و شاعر ایرانی است. او از کسانی‌ست که بخشی از جریان روشنفکری و فلسفی و ادبی اروپای قرن بیستم را با ترجمه‌ها و مقالاتش به جامعۀ ایران معرفی کرده است.
رحیمی تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش، نائین، و تحصیلات متوسطه را در یزد و اصفهان گذراند. آن‌گاه در دانشگاه تهران و بعد از آن در دانشگاه سوربنِ فرانسه حقوق خواند و از دانشگاه سوربن دکترای حقوق گرفت. آشنایی‌اش با افکار ژان پل سارتر، که رحیمی یکی از معروف‌ترین مترجمان آثار اوست، در همان دوره تحصیل در فرانسه اتفاق افتاد. رحیمی به ایران که بازگشت در دادگستری مشغول به کار شد. او چندی هم در دانشگاه تهران ادبیات غرب درس می‌داد. کارِ ترجمه را از دهۀ 40 خورشیدی آغاز کرد و آثار مختلفی را از سارتر، کامو، برشت، سیمون دوبوار و... به فارسی برگرداند. قدیمی‌ترین کتاب مصطفی رحیمی دفتر شعری‌ست به نام «بهشت گمشده» که در سال 1328 منتشر شده است. از آثار داستانی مصطفی رحیمی می‌توان به «اتهام» و از نمایشنامه‌هایش می‌توان به «آناهیتا» اشاره کرد. مجموعه مقالات مصطفی رحیمی در چند کتاب، از جمله کتاب‌های «نگاه» و «یأس فلسفی»، منتشر شده است. کتاب‌های «حافظ اندیشه»، «تراژدی قدرت در شاهنامه» و «مارکس و سایه‌هایش» از آثار پژوهشی مصطفی رحیمی و کتاب‌های «مجازات اعدام»، «ننه دلاور و فرزندان او»، «اُرفۀ سیاه»، «نقد حکمت عامیانه»، «اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر»، «رسالت هنر»، «تعهد اهل قلم» و «جنگ خلیج فارس: پرونده محرمانه» از ترجمه‌های او هستند.

رتبۀ کتاب «دیالکتیک» در گودریدز: 3.57 از 5.