زن در شاهنامه

کتاب «زن در شاهنامه» نوشته ترزا باتستی (بهنام)
زنان در عصر جاهلیت بسیار مورد ظلم و ستم قرار گرفته‌اند. چه بسیار دخترانی که زنده به گور شدند و چه بسیار زنانی که به واسطه تولد فرزند دختر از عشیره و قبیله‌ی خود رانده شدند. ستمی که در هر دوره‌ی تاریخی تقبیح می‌شود. ظلمی که تاریخ هرگز فراموش نمی‌کند. فردوسی در اثر جاودانه‌اش «شاهنامه» خدمات زنان را در اقوام ایرانی به تصویر کشیده است. کتاب «زن در شاهنامه» نوشته «ترزا باتستی بهنام » نتیجه پژوهشی درباره زنان شاهنامه است که با راهنمایی دکتر سعید نفیسی نوشته شده است. کتاب، خوانندۀ علاقه‌مند به ادبیات فارسی را با بخشی از محتوای یکی از شاهکارهای زبان فارسی آشنا می‌کند. مطالعه‌ی کتاب «زن در شاهنامه» برای دوستداران و علاقه‌مندان زبان فارسی لذت‌بخش خواهد بود.
مروری بر کتاب «زن در شاهنامه»
کتاب با پژوهش درباره زنان شاهنامه، آداب و رسوم و سنت‌های زبان فارسی را بیشتر آشکار می‌کند. فردوسی در شاهنامه از عبارات و الفاظی شایسته برای زنان بهره برده است. از به کارگیری الفاظ رکیک و مستهجن در عبارات شاهنامه برای زنان پرهیز شده است.. زنان ایران باستان همانگونه که از متن شاهنامه برگرفته شده است در تحصیل علوم مختلف از آزادی کامل برخوردار بودند. فردوسی در اثر خود با بیانی دلنشین و شیوا از مهر مادر و فرزند سخن می‌گوید و حس غریزی زنان را به خوبی نمایان می‌سازد. همچنین فردوسی در مورد عشق و زیبایی هم بیاناتی دارد. زیبایی زنان را به شیوه‌ی خود مانند دیگر شعرا توصیف می‌کند و درباره‌ی عشق نیز صریح می‌گوید که در دوره‌های مختلف تاریخ ایران باستان، زنان حق انتخاب شوهر و حق مسلم اظهار عشق نسبت به مردان را داشته‌اند.
زنان نامبرده در شاهنامه صرفا از بانوان مشهور و معروف نیستند، بلکه عده‌ی بسیاری از کنیزکان و رقاصان و رامشگران را نیز شامل می‌شوند. نکته دیگر از زنان شاهنامه ازدواج زنان ایران با مردان غیر ایرانی است که چندان خوشایند نبوده است. برخی زنان در شاهنامه اما بسیار متفاوتند. برای نمونه به زن و دختر گشتاسب اشاره می‌کنیم برای اینکه سلطنت به پسرش واگذرا نشود، نوزاد خود را به دست امواج خروشان رودخانه می‌سپرد و پس از آنکه سودابه از عشق سیاوش ناامید می‌شود برای انتقام و محبوبیت نزد کیکاووس چند عمل جنایت‌آمیز مرتکب می‌شود.
کتاب «زن در شاهنامه» به سه بخش تقسیم شده است. هر کدام از بخش‌های کتاب در دسته‌بندی‌هایی دوران‌های مختلف را مورد نظر و بررسی قرار داده است. بخش یکم پس از مقدمه مولف با پیشگفتار آغاز می‌شود. سپس با عنوان‌های «تأملی بر آرا و عقاید محققین و دانشمندان دربارۀ زنان شاهنامه»، «بررسی و قضاوت در مورد مطالعات تحقیقی»، «زنان شاهنامه، به ترتیب تاریخی» و «بینش فردوسی دربارۀ زنان» ادامه می‌یابد. بخش دوم کتاب 47 تقسیم بندی دارد. برای نمونه، سیندخت و رودابه ـ ریدک کنیز، سودابه، سهراب و گردآفرید و.... برخی از اسامی مندرج در بخش دوم هستند. بخش پایانی و سوم کتاب با «اسامی زنان شاهنامه از لحاظ موقعیت‌های گوناگون» آغاز می‌شود و پس از منابع و مآخذ، فهرست ترجمه‌هایی از شاهنامه را برای خواننده ذکر می‌کند. سپس در عنوان بعدی به «نظریات و تحقیقات مستشرقین اروپایی درباره شاهنامه به طور کلی» می‌پردازد. این بخش با «کتاب و مقالاتی دربارۀ زندگی و رسوم خانوادگی ایران» به پایان می‌رسد.
همزمان با مطالعه‌ی قسمت‌هایی از پژوهش مولف، ابیاتی از شاهنامه مربوط به همان مقطع زمانی هم در اثر گنجانده شده است.

در بخشی از کتاب «زن در شاهنامه» می‌خوانیم:
در داستان عشق‌بازی «زال با رودابه» به آنجا که عاشق و معشوق به دیدار یکدیگر رسیده‌اند می‌فرماید:
همی بود بوس و کنار و نبید/ مگر شیر کو گور را نشکرید.
عفت‌طلبی فردوسی به اندازه‌ای است که در قضایایی هم به اقتضای طبیعت بشری بی‌اختیار واقع می‌شود، رضا نمی‌دهد که پهلوانان او مغلوب نفس شده و از حدو مشروع تجاوز کرده باشند. چنان‌که در قضیۀ «تهمینه» که در دل شب در حالی که رستم خواب است به بالین او می‌رود و وجود خویش را تسلیم او می‌کند، با آنکه رستم مسافر بوده و یک شب بیشتر آنجا اقامت نداشته، واجب می‌داند که موبدی حاضر شود و از پدر تهمینه اجازۀ مزاوجت او را با خود بگیرد و در نتیجه همان شبانه:
بدان پهلوان داد او رخت خویش/ بدان سان که بودست آیین و کیش
چو بسپرد دختر بدان پهلوان/ همه شاد گشتند پیر و جوان
به شادی همه جان برافشاندند/ برآن پهلوان آفرین خواندند
که این ماه‌نو بر تو فرخنده باد/ سربدسگالان تو کنده باد
چو انباز او گشت با او به راز/ ببود آن شب تیره تا دیرباز
درباره نویسنده کتاب «زن در شاهنامه»
دکتر ترزا باتستی بهنام سال 1340 تز دکترای خود را در دانشگاه تهران و با راهنمایی و استاد سعید نفیسی درباره زنان شاهنامه نوشته است.
درباره ترجمه و تصحیح کتاب «زن در شاهنامه»
کتاب «زن در شاهنامه» توسط عمار عفیفی تصیح شده است و نشر ماهریس چاپ و نشر آن را به عهده داشته است.
کتاب سال‌ها در قسمت آرشیو پایان‌نامه‌های دانشگاه تهران بوده است. آقای مهندس بدرکوهی مدیریت انتشارات ماهریس این پژوهش را در اختیار عمار عفیفی قرار می‌دهد تا مورد بازبینی و تصحیح قرار بگیرد.