سفرنامه‌ی اروپا

کتاب «سفرنامه‌ی اروپا: تأملات زمستانی بر تأثرات تابستانی» اثر فیودور داستایفسکی
رمان‌های کلاسیک روسی معمولاً فرهیختگان و اشراف و مردم شیک و آلامُد روسیۀ قرن نوزدهم را شیفتۀ اروپای غربی و به‌ویژه فرانسه معرفی می‌کنند. کتاب «سفرنامه‌ی اروپا: تأملات زمستانی بر تأثرات تابستانی»، با عنوان اصلی Зимние заметки о летних впечатлениях ، روایتی‌ست علیه این شیفتگی و در نقد آن.
فیودور داستایفسکی در کتاب «سفرنامه‌ی اروپا»، که ماحصل سفر او به ایتالیا و انگلیس و آلمان و فرانسه است، با ثبت مشاهدات و برداشت‌های خود از آنچه در این سفر می‌بیند، شکاف میان تصورات رنگین و خیال‌انگیز و آرمانی از اروپای پیشرفته و آنچه را که واقعاً در کلان‌شهرهای معروف و شهرهای مختلف اروپای غربی در جریان است به‌تصویر می‌کشد.
داستایفسکی مشاهدات سفرش به کشورهای مختلف اروپای غربی و تحلیل‌ها و برداشت‌ها و دریافت‌های خود از اوضاع اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و سیاسی این کشورها را اولین بار در سال 1863 در قالب جُستارهایی در مجلۀ «زمان» که خودش سردبیر آن بود منتشر کرد. کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» مجموعۀ همین جُستارهاست.
در کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» با داستایفسکی غیرداستان‌نویس مواجه می‌شویم و چه بسا این مواجهه شناخت ما از بعضی آثار داستانی داستایفسکی را هم کامل‌تر کند چرا که داستایفسکی در جُستارهای این کتاب نوع نگاه خود به جوامع اروپایی را صریح و بی‌پرده بیان می‌کند و به انتقاد از شیفتگی روس‌ها به اروپای غربی می‌پردازد.

مروری بر کتاب «سفرنامه‌ی اروپا»
کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» ماحصل گشت‌وگذار داستایفسکی در شهرهایی چون ونیز و میلان و لندن و پاریس و برلین و... است.
داستایفسکی در سال 1962 به ایتالیا و انگلیس و فرانسه و آلمان سفر کرد. انگیزه این سفر، علاج حمله‌های صرع بود و نتیجۀ آن ارائۀ دیدگاه‌هایی انتقادی و متفاوت با دیدگاه‌های متعارف روس‌های قرن نوزدهم در مورد اروپای غربی.
چنانکه در کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» می‌بینیم داستایفسکی در جُستارهای این کتاب معتقد است که اروپای غربیِ پیشرفته و متمدن، افسانه‌ای بیش نیست و در پُشت ظواهر پُر زرق‌وبرقِ کلانشهرها و شهرهای به‌ظاهر باشکوه و متمدن اروپای غربیِ قرن نوزدهم، پلشتی و توحش و فقر و فلاکت و استثمار و تبعیض نهفته است.
داستایفسکی در جُستارهای کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» تضادهای جامعۀ سرمایه‌داری قرن نوزدهم را عیان می‌کند. او در این جُستارها مردم عادی و خیابان‌ها و کوچه‌پس‌کوچه‌هایی را به تصویر می‌کشد که مظاهر فقر و مسکنت و تبعیض را در آن‌ها می‌توان دید و این تصاویر تلخ و تیره را در کنار مناظر باشکوه شهرهای اروپایی قرار می‌دهد تا از تضادهای جامعۀ سرمایه‌داری پرده بردارد و نشان دهد که پشت آن مناظر باشکوه چه مناظر فلاکتباری نهفته است و چگونه در جوامع سرمایه‌داری عده‌ای از عده‌ای دیگر بهره‌کشی می‌کنند.
لئونید گروسمن، زندگی‌نامه‌نویس داستایفسکی، در کتاب «داستایفسکی، زندگی و آثار» جُستارهای داستایفسکی درباره سفرش به اروپای غربی، یعنی همین جُستارهای گردآمده و منتشرشده در کتاب «سفرنامه‌ی اروپا»، را با توجه به انعکاس اجتماعی آن‌ها «یکی از پیشروترین آفریده‌های داستایفسکی» معرفی می‌کند. او قسمت‌هایی از این جُستارها را با تابلویی معروف از ونسان وان‌گوگ مقایسه می‌کند و در وصف این نوشته‌های داستایفسکی می‌نویسد:
«در این آثار، انتقاد از جهان بورژوازی و طنز تلخی که در بیان آداب این جهان به کار گرفته شده، به خلق یک اثر ضد سرمایه‌داری انجامیده است. این تصاویر، آن‌جا که به طرح‌هایی از لندن اختصاص دارد، رنگی دهشتبار و سنگدلانه به خود می‌گیرد که ونسان وان‌گوگ، در تابلوی مشهور خود از هواخوری زندانیان لندنی، در حیاطی به هیأت یک گودال، به کار گرفته است.»

درباره فیودور داستایفسکی، نویسنده کتاب «سفرنامه‌ی اروپا»
فیودور داستایفسکی، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترین نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم و از مهمترین نمایندگان عصر طلایی ادبیات روسیه است. او نویسنده‌ای بود با زندگی‌ای پر از اُفت‌وخیز و تلاطم. یک ‌بار حتی تا دمِ مرگ و پای جوخۀ اعدام رفت و در آخرین لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهایی را در سیبری زندانی بود. از بیماری صرع نیز رنج می‌برد و این‌ها همه، در کنار عوامل و رویدادهایی دیگر، تأثیرات خود را به نحوی بر جهان‌بینی و آثار داستانی‌اش به جا گذاشتند.
داستایفسکی در رمان‌هایش آیندة جهان، برآمدن نظام‌های توتالیتر و بحرانهایی را که انسان مدرن در قرن بیستم قرار بود از سر بگذراند پیش‌بینی کرد و پرسش‌ها و تردیدهایی را درباره انسان و انتخاب‌های او و نیز درباب مقولۀ خیر و شر و شک و یقین پیش کشید که همچنان برای انسان قرنِ بیست و یکمی نیز مطرح است. شخصیت‌پردازی قدرتمند و ترسیم ماهرانۀ تلاطمات درونی و پیچیدگی‌ها و تناقضات شخصیتی آدم‌ها و درگیری‌شان با بحرانهای وجودی و هستی‌شناختی، از خلال قصه‌هایی جذاب و پُرکشش، از ویژگی‌های اصلی آثار شاخصِ داستایفسکی است. او به ویژه در رمان‌های «جنایت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شیاطین» و «ابله» اوج هنر قصه‌پردازی و نیز عصاره جهان‌بینی خود را به نمایش گذاشته است. این رمان‌ها، با گذشت این همه سال از نوشته‌شدن‌شان، همچنان تَر و تازه و شاداب‌اند و مثل هر اثر بزرگ کلاسیک، همچنان حرفهای تازه‌ و مهمی برای گفتن دارند.
داستایفسکی از سال 1861 تا 1863 ماهنامۀ «زمان» را سردبیری کرد؛ ماهنامه‌ای ادبی، سیاسی، اقتصادی و فلسفی که لئونید گروسمن در کتاب «داستایفسکی، زندگی و آثار» از آن به‌عنوان «واقعه‌ای بزرگ در تاریخ مطبوعات روسیه» یاد می‌کند و دلیل توفیق این ماهنامه را «قریحه شگفت‌آور داستایفسکی، شیفتگی آتشینش در طلب اندیشه‌های نو، روحیۀ مبارزه‌جوی او به‌عنوان یک نویسنده سیاسی و عشق بی‌آلایشش به آفریده‌های مردم خود» می‌داند.
کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» نمودی از این دوره کاریِ داستایفسکی‌‌ است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «سفرنامه‌ی اروپا»
کتاب «سفرنامه‌ی اروپا: تأملات زمستانی بر تأثرات تابستانی» با ترجمۀ یلدا بیدختی‌نژاد در نشر برج منتشر شده است. یلدا بیدختی‌نژاد، متولد 1365، دارای لیسانس زبان روسی و فوق لیسانس ادبیات روسی از دانشگاه تهران است. او کتاب‌های «داستایفسکی به آنا» و «تدفین پارتی» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ کتاب «سفرنامه‌ی اروپا» در گودریدز: 4.67 از 5.