آفرینش نابرابری

کتاب «آفرینش نابرابری» نوشتۀ کنت فلانری و جویس مارکوس
نابرابری و بهره‌کشی فرادستان از فرودستان چگونه و از چه زمانی در جوامع بشری پدید آمد؟ این پرسشی است که کنت فلانری و جویس مارکوس در کتاب «آفرینش نابرابری» در پی پاسخ به آن هستند.
کتاب «آفرینش نابرابری: چگونه اجداد ما زمینه ظهورِ سلطنت، برده‌داری و امپراطوری را فراهم کردند»، با عنوان اصلی The Creation of Inequality: How Our Prehistoric Ancestors Set the Stage for Monarchy, Slavery, and Empire، پژوهشی باستان‌شناختی و قوم‌نگارانه در تاریخ تکامل انسان، با محوریت موضوع نابرابری و جستجوی منشاء آن در تاریخ، است.
کنت فلانری و جویس مارکوس در کتاب «آفرینش نابرابری» ما را با خود به سفری اکتشافی و کاوشگرانه به دورترین اعصار تاریخ انسان می‌برند و تاریخ تکامل و رشد و پیشرفت آدمی را از برابری آغازین تا پیدایش نابرابری و برپایی پادشاهی‌ و امپراطوری و نظام برده‌داری مبتنی بر بهره‌کشی قوی از ضعیف روایت می‌کنند و نیز از این موضوع سخن می‌گویند که چگونه می‌توان بر نابرابری فائق آمد.
جرِد دایموند، نویسندۀ کتاب مهم و معروف «اسلحه، میکروب و فولاد»، دربارۀ کتاب «آفرینش نابرابری» و پرسش مهمی که فلانری و مارکوس پاسخ آن را در این کتاب داده‌اند می‌نویسد: «منشأ نابرابری یکی از اساسی‌ترین سوالات درباره جوامع بشری است. با اینکه اجداد همه ما، شکارچی – گردآورندگانِ برابری‌طلب بوده‌اند، اما چرا تقریباً تمامی ما که جزئی از قشر محروم محسوب می‌شویم مجبور به تحمل نابرابری هستیم. در این بررسی واضح و خواندنی، باستان‌شناسانِ برجسته کنت فلانری و جویس مارکوس با مقایسه تاریخ جوامع سراسر جهان در 10000 سال گذشته، پاسخ‌های این سوال را مشخص می‌کنند. این کتاب به گزارشی استاندارد از نحوه تکامل سیاسی بلندمدت تبدیل خواهد شد.»
متن اصلی کتاب «آفرینش نابرابری» اولین بار در سال 2012 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «آفرینش نابرابری»
آنچه نویسندگان کتاب «آفرینش نابرابری» در این کتاب به آن پرداخته و گزارشی محققانه و جزئی‌نگرانه از آن ارائه داده‌اند نحوۀ پیدایش نخستین نابرابری‌ها در جوامع بشری و رشد و پیشرفت و تکامل و گسترش و تثبیت نابرابری در جهان است.
فلانری و مارکوس در کتاب «آفرینش نابرابری»، با اتکا و استناد به انواع اسناد و یافته‌های برآمده از کاوش‌های باستان‌شناختی و پژوهش‌های قوم‌نگارانه و مردم‌شناختی، نشان می‌دهند که نابرابری چگونه و تحت چه عواملی از پسِ دوره‌ای از تاریخ بشر که برابری بر آن حاکم بود، یعنی دوران انسان‌های شکارگر – خوراک‌جو، پدید آمد و در جهان رشد و گسترش یافت و به شکل‌گیری و استقرار امپراطوری‌ها و پادشاهی‌ها و گسترش برده‌داری انجامید.
کتاب «آفرینش نابرابری» این عقیده را دربارۀ منشاء نابرابری مطرح می‌کند که نابرابری در جوامع بشری صرفاً ریشه در افزایش جمعیت، مازاد غذا یا انباشت اشیاء قیمتی ندارد و این اتفاق، بیشتر برآمده از دستکاری آگاهانۀ منطق اجتماعی منحصربه‌فردی است که در هستۀ هر گروه انسانی نهفته است.
دستکاری‌ای که در کتاب «آفرینش نابرابری» به‌عنوان منشاء نابرابری در جوامع انسانی از آن سخن می‌رود مربوط به موروثی کردن امتیازِ شأن و اعتبار از جانب نخبگان بسیاری از جوامع است.
کتاب «آفرینش نابرابری» نشان می‌دهد که چگونه، برخلاف بعضی جوامع که در عین دادن اعتبار به افراد مستعد و نخبه و جاه‌طلب مانع از موروثی شدن این اعتبار در بین این نخبگان شدند، جوامع بسیاری به نخبگان خود این اجازه را دادند که با ترفندهایی رتبه‌های عالی را موروثی کنند و این‌گونه شد که در مقاطعی خاص از تاریخ، رقابتی شدید میان رهبران عالی‌رتبه پدید آمد و این خود باعث پیدایش پادشاهی‌ها و امپراطوری‌های مستبد در خاور نزدیک، مصر، آفریقا، مکزیک، پرو و اقیانوس آرام شد.
نویسندگان کتاب «آفرینش نابرابری» همچنین، ضمن شرح و توضیح اینکه چگونه تغییرات و دستکاری منطق اجتماعی به پیدایش نابرابری و ایجاد جوامع بزرگ‌تر و سلسله‌مراتبی‌تر انجامیده، استدلال می‌کنند که می‌توان با معکوس کردن این تغییرات، بر بسیاری از انواع نابرابری چیره شد.
کتاب «آفرینش نابرابری» از پیش‌گفتار و بیست‌وچهار فصل که در پنج بخش، با عنوان‌های «برابری در آغاز»، «تعادل بین اعتبار و برابری»، «جوامعی که نابرابری را موروثی کردند»، «چگونگی ایجاد یک پادشاهی» و «مقاومت در برابر نابرابری» تنظیم شده‌اند، تشکیل شده است.
فصل‌های بیست‌وچهارگانۀ کتاب «آفرینش نابرابری» عبارتند از: «پیدایش و مهاجرت»، «وضع طبیعی روسو»، «اجداد و دشمنان»، «چرا اجداد ما مذهب و هنر داشتند؟»، «نابرابری بدون کشاورزی»، «کشاورزی و شهرت اکتسابی»، «بناهای آیینی جوامع مبتنی بر دستاورد»، «قدمت خانۀ آیینی»، «اعتبار و برابری در چهار جامعه بومی آمریکا»، «ظهور و سقوط نابرابری موروثی در جوامع کشاورز»، «سه منبع قدرت در جوامع برتری‌طلب»، «قاره آمریکا – از خانه آیینی تا معبد»، «نخبه‌سالاری بدون حضور رؤسا»، «معابد و نابرابری در بین‌النهرین»، «جوامع برتری‌طلب آمریکا»، «نحوه تبدیل جوامع رتبه‌ای به جوامع طبقه‌بندی‌شده – قصه‌هایی از اقیانوس آرام جنوبی»، «نابرابری در پادشاهی‌ها و امپراطوری‌ها»، «سه پادشاهی نسل اول جهان جدید»، «سرزمین پادشاه عقرب»، «پوست گاو نر سیاه و چهارپایه طلایی»، «پرورشگاه تمدن»، «سوء‌استفاده و امپریالیسم»، «چگونه امپراطوری‌های جدید از پیشینیان خود آموختند؟» و «نابرابری و قانون طبیعی».
کتاب «آفرینش نابرابری: چگونه اجداد ما زمینه ظهورِ سلطنت، برده‌داری و امپراطوری را فراهم کردند» با ترجمه و مقدمۀ سوده افتخاری و نیز همراه با یادداشتی کوتاه از نویسندگان این کتاب بر ترجمۀ فارسی آن، در انتشارات ندای تاریخ منتشر شده است.

دربارۀ کنت فلانری و جویس مارکوس، نویسندگان کتاب «آفرینش نابرابری»
کنت وان فلانری (Kent Vaughn Flannery)، متولد 1934، استاد دانشگاه و باستان‌شناس امریکایی است. فلانری پژوهش‌های بسیاری دربارۀ فرهنگ‌ها و تمدن‌های امریکای پیش از کشف این قاره به دست کریستف کلمب در امریکا و به‌ویژه در مکزیک مرکزی و جنوبی انجام داده است. از او همچنین آثار تأثیرگذاری دربارۀ خاستگاه کشاورزی و زندگی روستایی در خاور نزدیک، دامدارانِ آند و تحولات فرهنگی و نیز نقدهایی بر روندهای مدرن در روش، نظریه و عمل در حوزۀ باستان‌شناسی منتشر شده است.

جویس مارکوس (Joyce Marcus)، متولد 1948، استاد دانشگاه و باستان‌شناس امریکایی است. مارکوس متخصص باستان‌شناسی امریکای لاتین و استاد گروه انسان‌شناسی کالج ادبیات، علم و هنر دانشگاه میشیگان است. او همچنین متصدی باستان‌شناسی امریکای لاتین در موزۀ باستان‌شناسی مردم‌شناسی دانشگاه میشیگان است.
از مارکوس مقالات زیادی در زمینۀ تحقیقات باستان‌شناسی امریکای لاتین منتشر شده است. تمرکز او در درجۀ اول بر تمدن‌های زاپوتک، مایا و آندهای ساحلی امریکای مرکزی و جنوبی است.