نگاهی به آرمان شهرهای سیاسی

کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» اثر استیون لوکس، ترجمه‌ی مانی صالحی علامه، نشر نیلوفر
اثری که حاصل پیوند فلسفه و ادبیات است و داستانی است درباره تاریخ اندیشه به قلم نویسنده‌ای که جامعه‌شناس و مدرس علوم سیاسی است. کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» با زیرعنوان «داستانی درباره اندیشه»، رمانی خوشخوان است که به سیر فسلفه سیاسی در غرب مربوط است.
کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» روایتی داستانی و طنزآمیز از سیر فلسفه و اندیشه در جهان غرب است. این کتاب برای علاقه‌مندان به ادبیات، فلسفه و جامعه‌شناسی اثری خواندنی و قابل توجه است.
استیون لوکس در کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» در روایتی داستانی نوعی طنز ضدآرمان‌شهری نوشته است و اثر او می‌تواند برای دانشجویان علوم سیاسی هم مفید باشد. ویژگی‌های کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» باعث شده که برخی آن را با کتاب مشهور «دنیای سوفی» مقایسه کنند.

مروری بر کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی»
فلسفه و ادبیات نسبت و پیوند تنگاتنگی با یکدیگر دارند و نظریه‌های فلسفی در نقد و نظریه ادبی به طرز چشمگیری به کار گرفته می‌شود و از سوی دیگر بسیارند رمان‌ها و داستان‌ها یا شعرهایی که آشکارا در آن به تاملات فلسفی پرداخته شده است. اما ادبیات و فلسفه به گونه‌ای دیگر هم می‌توانند به هم بپیوندند و آن وقتی است که موضوع داستان یا رمانی مباحث فلسفی یا تاریخ فلسفه باشد. این اتفاقی است که در رمان «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» افتاده است.
استیون لوکس، نویسنده کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی»، در مقدمه‌اش به این نکته اشاره کرده که ادبیات و فلسفه می‌توانند دو خط جدا از هم در نظر گرفته شوند چرا که فیلسوفان می‌اندیشند و فلسفه‌بافی می‌کنند و داستان‌نویسان قصه می‌گویند؛ انواع قصه‌ها از قصه واقع‌گرایانه گزنده تا قصه‌های خیالی باورنکردنی. بر این اساس اغلب این باور وجود دارد که داستان‌گویی روش و گونه‌ای کاملا متفاوت و بی‌ارتباط با دلیل و برهان فلسفی است.
اما ادبیات و فلسفه در بسیارهای جاها به کمک هم آمده‌اند و درواقع به هم آمیخته‌اند. از این‌روست که استیون لوکس در مقدمه کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» به نام‌های مشهوری اشاره می‌کند که در نقطه تلاقی ادبیات و فلسفه قرار دارند: افلاتون، منتسکیو، ولتر و فیلسوفان دیگری که از طریق اساطیر، داستان‌ها، استعاره‌ها و طنزها استدلال کرده‌اند. در دوره معاصر نیز سارتر نمونه‌ای برجسته است و به جز او، نویسندگان و داستان‌نویسان دیگری چون مارسل پروست و موزیل در داستان‌هایشان به تاملات فلسفی پرداخته‌اند.
بر این اساس نویسنده کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» می‌پرسد آیا داستان‌سرایی می‌تواند ضمنا نوعی روش استدلال هم باشد؟ این پرسش زمانی برای استیون لوکس مطرح شد که او به دعوت سازمان عفو بین‌الملل باید در یک سخنرانی عمومی در آکسفورد شرکت می‌کرد و موضوع سخنرانی‌اش هم درباره حقوق بشر بوده است. او می‌گوید زمانی که منابع و آثار مربوط به سخنرانی‌اش را مرور کرده با مجموعه‌ای از استدلال‌ها و برهان‌های شناخته‌شده‌ای روبرو شده که نشان می‌داد چرا مسایل و سنت‌های نظری مختلف برای همراهی و پذیرش مفهوم حقوق و خصوصا حقوق بشر با مشکل مواجه شده‌اند.
وقتی استیون لوکس با واقعیت فوق روبرو می‌شود تصمیم می‌گیرد پرسشی را مطرح کند که در این نوشته‌های تحقیقی دیده نمی‌شود. پرسش او این است که زندگی در جهانی که فرضیه‌های مطرح شده در منابع مربوط به حقوق بشر تحقق یافته باشد چگونه خواهد بود؟ حاصل این پرسش یک سخنرانی با عنوان «پنج قصه درباره حقوق بشر» بود که در تالار شهر آکسفورد ایراد شد و در همان‌جا داستان جستجوی پرفسور کاریتا برای یافتن شهر برابری و مساوات که مساوات آباد نام دارد آغاز شد. نویسنده کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» می‌گوید در آماده‌سازی سخنرانی‌اش درباره حقوق بشر با پرسش کلی‌تری هم مواجه شده که بیش از همه در نوشته‌های آیزایا برلین و جان رالز مطرح است: پیامدهای سازماندهی حیات سیاسی و اجتماعی بر اساس یکی از ارزش‌های قیاس‌ناپذیر یا یکی از چند تصور از خیر با کنار گذاشتن بقیه ارزش‌ها و تصورات، چیست؟
فصل اول رمان «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» با بازداشت پرفسور نیکولاس کاریتا آغاز می‌شود. او که در سال‌های میانسالی زندگی همراه با آرامشی را سپری می‌کرده ناگهان با حوادثی مواجه می‌شود که آرامش معمول زندگی‌اش را بر هم می‌زند.
ماجرای کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» در شبی آغاز می‌شود که پرفسور کاریتا در کتابخانه‌اش آرام نشسته و مشغول مطالعه است و به یکباره صدای ضربات محکمی که به در خانه‌اش کوبیده می‌شود خبر از واقعه‌ای شوم می‌دهد. پرفسور کاریتا محقق و متخصص تاریخ‌ اندیشه‌ها و یک فیلسوف است که همواره سعی کرده از امور سیاسی اجتناب کند. اما اتفاقاتی که این اواخر در جریان بوده پای او را هم به ماجراهایی ناخواسته کشانده است. او پیش از آنکه بازداشت شود می‌دانست که روزهای آزادی برای او نیز کم‌کم به آخر می‌رسد چرا که از سرنوشت دوستانش مطلع بود.
اتهامی که پرفسور کاریتا با آن روبرو است و باعث بازداشت‌اش شده این است که به دشمنان نظام‌آباد، یعنی جایی که او در آن زندگی می‌کند، نوعی خوشبینی داده است. او با این اتهام بازداشت می‌شود در حالی که در نظام‌آباد به خاطر عقل و دانش‌اش مشهور است. او بیش از هرچیز محقق عصر روشنگری است و شاید خوشبینی او نیز در همین نکته نهفته است. پس از انتقال او به زندان، یکی از بازجویان به او می‌گوید کشور ما در جنگ است و خوشبینی مثل مرضی به جان جامعه افتاده و ریشه جامعه را تضعیف کرده است. این اتفاقات نظم همیشگی زندگی پرفسور را به هم می‌زند و او وارد ماجراهای تعقیب و گریز می‌شود و مدام از جایی به جای دیگر می‌رود و درواقع به آرمانشهرهای مختلف سفر می‌کند و به این ترتیب سفری در تاریخ اندیشه در کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» شکل می‌گیرد.

درباره استیون لوکس نویسنده کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی»
استیون لوکس مدرس علوم سیاسی و جامعه‌شناسی بریتانیاییِ دانشگاه نیویورک است که در سال 1941 متولد شده است. عمده شهرت او به دلیل نظریه‌هایش در باب قدرت و نظریه اجتماعی است. «قدرت: نگرشی رادیکال» و «روشنگری شگفت‌انگیز پرفسور کاریتا» از دیگر کتاب‌های اوست که به فارسی ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی»
کتاب «نگاهی به آرمان‌شهرهای سیاسی» با ترجمه مانی صالحی علامه توسط نشر نیلوفر منتشر شده است.
مانی صالحی علامه مترجم ایرانی متولد 1340 است. او تاکنون کتاب‌های متعددی در حوزه‌های ادبیات، تاریخ و دین‌پژوهی ترجمه کرده است. «کتاب شن»، «داستان فلسفه»، «پرسش‌های بنیادین»، «گزارش برودی»، «در زمانه پنج شاه»، «کتابخانه بابل»، «اسطوره و واقعیت»، «در ستایش تاریکی» و «یک سال در میان ایرانیان» برخی از ترجمه‌های او هستند.