آیشمن در اورشلیم - شومیز

کتاب «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شَر»، نوشته هانا آرنت
«آیشمن در اورشلیم» (Eichmann in Jerusalem)، با عنوان فرعی «گزارشی در باب ابتذال شَر»، کتابی است از هانا آرنت که در آن، در قالب گزارش محاکمه آدولف آیشمن، یکی از افسران رده‌بالای آلمان نازی، به موضوع هولوکاست و نیز به مسئله شَر و ریشه‌ها و عوامل سیاسی – اجتماعی اعمال شریرانه پرداخته شده است. آدولف آیشمن در دوران هیتلر مسئولیت اداره امور مربوط به یهودیان در اداره اصلی امنیت رایش را بر عهده داشت. او متهم به فرستادن بی‌شمار یهودی به اردوگاههای مرگ و اتاقهای گاز بود. آیشمن بعد از جنگ جهانی دوم به آرژانتین گریخت و در آنجا با هویت جعلی به زندگی‌اش ادامه داد تا اینکه سرانجام مأموران موساد او را شناسایی و دستگیر کردند. او به اورشلیم منتقل و در آنجا محاکمه و به اعدام محکوم شد. در زمان برگزاری محاکمه آیشمن، هانا آرنت، که آن زمان ساکن امریکا بود، از طرف نشریه «نیویورکر» به اورشلیم رفت تا گزارش این محاکمه را برای آن مجله بنویسد. آرنت، که از یهودیان گریخته از چنگِ نازی‌ها بود، در محاکمه یکی از متهمان اصلی هولوکاست حاضر شد و حضور او در محکامه آیشمن یکی از مهمترین کتابهای او، یعنی همین کتاب «آیشمن در اورشلیم» را رقم زد؛ کتابی که آرنت در آن محاکمه آیشمن را دستمایه قرار داده تا از این رهگذر به تأمل در باب شَر بپردازد و دیدگاه فلسفی خود در این باره را بیان کند. ویرایش نخست متن انگلیسی این کتاب در سال 1963 و ویرایش دوم آن در سال 1964 برای اولین بار منتشر شد.
در سال 2012 فیلمی بر اساس زندگی هانا آرنت ساخته شد که موضوع اصلی آن کتاب «آیشمن در اورشلیم» و گزارش آرنت از محاکمه آیشمن بود.

مروری بر کتاب «آیشمن در اورشلیم»
هانا آرنت در کتاب «آیشمن در اورشلیم»، ضمن شرح محاکمه آدولف آیشمن، به بحث در باب شکلی از شر می‌پردازد که منشاء آن نه تعصب است و نه بیماری روانی. او در این کتاب از ریشه‌های قانونیِ شَر سخن می‌گوید و از شَرّی که منشاء آن قانون و قدرت است. آیشمن در دادگاه اعلام می‌کند که به تصور او همه آنچه انجام داده است شَر نبوده و او با تصور پیشرفت کشور و خدمت به مردم سرزمینش همه آن اعمال هولناک را مرتکب شده است. به اعتقاد آرنت چنین ادعایی نشانگر آن است که قدرت می‌تواند برای شَر توجیه قانونی بتراشد و به مردم چنین القا کند که پیشرفت و رفاهشان در گروِ اعمالِ جنایتکارانه است. آرنت نشان می‌دهد که چگونه وقتی امکان اندیشیدن از مردم گرفته شود، وقتی وجدان تعطیل شود و جنایت به امری عادی و حتا موجه بدل شود و مردم به تأمل در اعمال خود و به قضاوتِ خویش ننشینند، شَر گسترده می‌شود و ابعادی هولناک پیدا می‌کند.
آرنت، اگرچه خودش یهودی است، اما در «آیشمن در اورشلیم» از موضع جانبدارانه یک یهودی متعصب به ماجرای آیشمن و مقوله شَر نمی‌نگرد. آرنت خودِ دادگاه را هم نقد و محکوم می‌کند و معتقد است دادگاهی که یهودیان برای محاکمه آیشمن تدارک دیده‌اند دادگاهی نمایشی است. بنابراین کتاب آرنت نقدی بر روایت قربانی‌انگاریِ یهودیان نیز هست و آرنت به همین دلیل با نوشتن این کتاب مورد غضب یهودیان متعصب قرار گرفت.
آنچه آرنت در این کتاب درباره «ابتذال شر» مطرح کرده به یکی از مباحث معروف و مهم حوزه اندیشه بدل شده است. او در این کتاب، با اتکا به شخصیتی که آیشمن در محاکمه‌اش از خود نشان می‌دهد، استدلال می‌کند که آیشمن اصلاً موجود عجیب‌و‌غریب و هیولاوشی نیست، بلکه یک انسان معمولیِ عاری از تفکر است که برای منافع خود وارد دم و دستگاه نازی‌ها شده است. آرنت معتقد است که مردم معمولی، بی‌آنکه ذاتاً شرور و خبیث باشند، تحت حکومت نظام‌های سیاسی توتالیتر می‌توانند به موجوداتی شرور بدل شوند، چرا که این نظام‌ها مردم را طوری بار می‌آورند که بدون فکر از خواستهای آنها تبعیت کنند و اعمالِ شریرانه را به سود پیشرفت و رفاه خود بپندارند و از همین رو بابت انجام چنین اعمالی دچار عذاب وجدان نشوند. آرنت شَرّی از جنس آنچه را که آیشمن مرتکب شده بود نه ناشی از بحران روانی و خصوصیات فردی و ذاتی، بلکه ناشی از فقدان وجدان و تفکر و تبعیت محض از نظامهای توتالیتر می‌داند. او همچنین معتقد است که در قضایای مربوط به هولوکاست و کشتار یهودیان تنها آیشمن مقصر نبوده و شوراهای یهود نیز به نحوی در این فاجعه نقش داشته‌اند.

درباره هانا آرنت، نویسنده کتاب «آیشمن در اورشلیم»
هانا آرنت (Hannah Arendt)، زاده 1906 در آلمان و درگذشته به سال 1975 در امریکا، از فیلسوفان و نظریه‌پردازان سیاسی مطرح قرن بیستم بود. آرنت یهودی بود و با قدرت گرفتن نازی‌ها در آلمان از کشور خود به فرانسه گریخت و از آنجا نیز، به دلیل اینکه فرانسه نیز داشت به اشغال آلمان نازی درمی‌آمد، به امریکا مهاجرت کرد. وضعیت مهاجران و آوارگان و پناهندگان سیاسی یکی از دغدغه‌های آرنت بود و در مباحث نظری‌اش به این موضوع می‌پرداخت. او همچنین در مدتی که در فرانسه اقامت داشت با سازمانی که کودکان یهودی بی‌سرپرست را به فلسطین انتقال می‌داد همکاری می‌کرد.
آرنت در دانشگاه و در رشته فلسفه شاگرد مارتین هایدگر، ادموند هوسرل و کارل یاسپرس بود. زمینه اصلی کار فلسفی او فلسفه و نظریه سیاسی بود. نظریات آرنت در باب توتالیتاریسم، حقوق بشر و مسئله شَر از جمله نظریات مطرح او در حوزه فلسفه سیاسی است.
از کتابهای آرنت می‌توان به «توتالیتاریسم»، «وضع بشر» و «انقلاب» اشاره کرد.

درباره ترجمه فارسی کتاب «آیشمن در اورشلیم»
ترجمه فارسی کتاب «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شَر» در حالی در ایران برای اولین بار منتشر شد که حدود 60 سال از انتشار این کتاب به زبان انگلیسی می‌گذشت، اگرچه بحث «ابتذال شر» که آرنت در این کتاب مطرح کرده است برای اهل فلسفه و به ویژه فلسفه سیاسی در ایران بحثی آشنا بود و بسیار به آن ارجاع داده می‌شد. «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شَر» با ترجمه و مقدمه زهرا شمس در نشر برج منتشر شده است. کتاب با پیشگفتاری از آموس ایلون، با عنوان «تکفیر هانا آرنت»، همراه است. نشر برج «آیشمن در اورشلیم» را با رعایت قانون کپی‌رایت منتشر کرده است.

رتبه کتاب «آیشمن در اورشلیم» در گودریدز: 4/23 از 5