موقعیت صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی

کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» نوشتۀ علی‌اصغر سعیدی
«مینو» نامی آشنا و خاطره‌انگیز و نوستالژیک برای ایرانیان است؛ نامی یادآور بسیاری از طعم‌ها و خوراکی‌های متنوع. کتاب «موقعیت صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی: زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» روایت زندگی و فعالیت‌های مردی است که با تأسیس گروه صنعتی «مینو»، شرکتی که تولیدکنندۀ شکلات و بیسکوییت ویفر و پفک‌نمکی و دیگر برندهای خوراکی تولید ایران بود، این نام را در حافظۀ ایرانیان ماندگار کرد و خود به به برجسته‌ترین تولیدکنندۀ محصولات خوراکی در دهه‌های 40 و 50 خورشیدی تبدیل شد.
علی خسروشاهی، یکی از بنیانگذاران سیستم فروش و توزیع و بازاریابی مدرن در ایران و از کارآفرینان مهم و برجستۀ ایرانی است و از همین رو شناخت زندگی و فعالیت‌های او می‌تواند تصویری از تاریخ اقتصادی ایران مدرن و رَوَند صنعتی‌شدنِ ایران به دست دهد و همچنین پاسخی باشد برای پرسش‌ دربارۀ دلیل توسعه‌نیافتگی ایران.
علی‌اصغر سعیدی در کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» زمینه‌ای فراهم می‌کند برای رسیدن به شناختی دقیق‌تر و روشن‌تر از یکی از کارآفرینان و صنعتگران تأثیرگذار بر تاریخ ایران مدرن.
کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» همچنین می‌تواند دریچه‌ای تازه را به روی بحث صنعت و تجارت و کارآفرینی در ایران بگشاید و با نشان دادن پیامدهای مثبت اقتصادی و اجتماعی فعالیت‌های کسی چون علی خسروشاهی، داوری‌های سوگیرانه و منفی دربارۀ فعالان اقتصادی و صنعتگران و کارآفرینان و صاحبان صنایع در ایران را به داوری‌هایی واقع‌بینانه‌تر تغییر دهد و دستاوردهای مثبت آن‌ها را، با ارجاع به اسناد و شواهد تاریخی، یادآور شود.
کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» گوشه‌ای از تاریخ ایران مدرن را، از چشم‌انداز اقتصاد و صنعت، روایت می‌کند.

مروری بر کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی»
علی‌اصغر سعیدی در کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» ما را گام‌به‌گام با فعالیت‌های تجاری و اقتصادی علی خسروشاهی و گسترش این فعالیت‌ها همراه می‌کند و زندگی تجاری پر از فراز و فرود او را از آغاز تا پایان شرح می‌دهد.
کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» روایتی پژوهشی است که در کنار روایت‌های دیگر از کارنامه‌ی صاحبان صنعت در ایران، می‌تواند تصویری از تاریخ صنعتی‌شدن ایران و رَوَند این صنعتی‌شدن و تأثیرات و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی و سیاسی آن ارائه دهد و همچنین امکانی فراهم کند برای تحقیق در علل توسعه‌نیافتگی ایران و موانعی که راه توسعه در ایران را ناهموار کرده‌اند.
کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» همچنین الگویی بومی برای مدیریت اقتصاد در بخش خصوصی و کارآفرینی ارائه می‌دهد و نیز به ابهام‌زدایی از بخشی از تاریخ صنعت و توسعۀ اقتصادی در ایران می‌پردازد.
کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» از پیش‌گفتار، مقدمه، یازده فصل، گاهشمار زندگی و فعالیت‌های اقتصادی علی خسروشاهی و پنج ضمیمه تشکیل شده است.
فصل‌های یازده‌گانۀ کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» عبارتند از: «از کودکی تا جوانی»، «کارخانه‌ی پارچه‌بافی آذربایجان»، «از تجارت سنتی تا تجارت مدرن»، «آغاز تولید کارخانه‌ای»، «سازمان پخش و فروش»، «بازاریابی مدرن»، «قضیه‌ی شیر دامی»، «رابطه با دولت»، «شخصیت و شیوه‌ی مدیریت علی خسروشاهی»، «پرده‌ی آخر، گروگان‌گیری» و «میراث علی خسروشاهی».
در بخشی از مقدمۀ کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» دربارۀ هدف نگارش این کتاب و انجام چنین تحقیقی دربارۀ علی خسروشاهی و فعالیت‌های اقتصادی او می‌خوانید: «زندگی و فعالیت تجار و صنعتگران ایرانی همواره در هاله‌ای از ابهام بوده است. شاید همین امر است که آنان را آماج حملات و انتقادات روشنفکران قرار داده، به‌ویژه در زمان‌هایی که رشد اقتصادی سریع بود و آن‌ها از این امر منفعت بیش‌تری می‌بردند و پیشرفت می‌کردند. دهه‌ی چهل و پنجاه نیز از مهم‌ترین دوره‌های رشد اقتصادی و تحول اجتماعی در ایران است. در این دو دهه، به‌رغم تمام انتقادات برخی روشنفکران و نویسندگان به رشد زندگی مصرفی، سلیقه و رفتار مردم در بسیاری ابعاد تغییر کرد و گسترش جامعه‌ی مصرفی ویژگی بارز اجتماعی و اقتصادی این دوره شد. رشد طبقه‌ی متوسط و افزایش قدرت خرید مصرف‌کنندگان علت اصلی این امر بود. رشد تولید، فروش و توزیع کالا و خدمات به همراه تأسیس نظام مدرن تبلیغ باعث شد کالاها و خدمات زیادی با سرعت در سراسر کشور گسترش یابد. در کنار این نظام مدرن، توسعه‌ی صنایع جدید نیز محرک بزرگی در گسترش این نظامِ فروش بود. از کارآفرینانی که پیشتاز تأسیس و توسعه‌ی این شیوه‌ی مدرن تولید، توزیع، فروش و نیز تبلیغ بود علی خسروشاهی، بنیان‌گذار گروه صنعتی مینو، است. شرکت مینو نامی آشنا در خاطره‌ی چشایی ایرانیان است. تقریباً اکثر ایرانیان، از سالمندان تا جوانان، محصولات مینو را می‌شناسند و ذائقه‌ی آن‌ها محصولات مینو را تجربه کرده است. طنین آگهی‌های متنوع این محصولات در دهه‌های 1340 و 1350 ش نیز در ذهن آن‌ها هست اما آن‌چه کم‌تر کسی می‌داند این است که چگونه این نظام فروش سراسری و توزیع مویرگی کالاها به همراه تأسیس کارخانه‌های مینو در طی سه دهه، به‌وجود آمد و با چه فراز و نشیب و مشکلاتی توسعه یافت. حتا بی‌تردید می‌توان گفت که برخی زوایای مهم تاریخ تأسیس و گسترش شرکت مینو که علی خسروشاهی انجام داده است، بر اهل این صنعت نیز پوشیده مانده. هدف این مطالعه‌ی موردی روشن‌کردن این زوایا و پیچیدگی‌ها از طریق جمع‌آوری روایات و اسناد و مدارک است تا بخشی از تاریخ تجدد صنعتی را ابهام‌زدایی کند و تأثیر آن را بر تحول نحوه‌ی زندگی مدرن در ایرانِ دوره‌ی پهلوی ارزیابی کند.
علی خسروشاهی از پایه‌گذاران نظام فروش و توزیع مدرن در ایران و شاخص‌ترین تولیدکننده‌ی محصولات خوراکی در دهه‌های 1340 و 1350 شمسی است. او از جمله صنعتگرانی بود که مانند بیش‌تر کارخانه‌داران و بازرگانان ایرانی فعالیت خود را از اوایل دهه‌ی بیست آغاز کرد و در دهه‌ی چهل یکی از اعضای گروه صنعتگران بزرگ و عضوی از گروه برجسته‌ی اجتماعی – اقتصادی ایران شناخته می‌شد. هدف اصلی این کتاب مطالعه‌ی زندگی و کارنامه‌ی او و تأثیر آن بر تحول اقتصاد تولیدی و توزیعی در ایران است.»
کتاب «موقعیت صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی: زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی» در نشر نی منتشر شده است.

دربارۀ علی‌اصغر سعیدی، نویسندۀ کتاب «زندگی و کارنامه‌ی علی خسروشاهی»
علی‌اصغر سعیدی، متولد 1336، جامعه‌شناس، پژوهشگر و مترجم ایرانی و دانشیار و مدیر گروه برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. سعیدی دارای لیسانس علوم اجتماعی و فوق لیسانس جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه لندن است. از آثار تألیفی و پژوهشی او می‌توان به کتاب‌ «سرمایه‌داری خانوادگی خاندان لاجوردی و لاجوردیان»، از مجموعه کتاب‌های «موقعیت تجّار و صاحبان صنایع در ایرانِ عصر پهلوی» اشاره کرد که، مانند چند کتاب دیگر از این مجموعه، پژوهشی است ماحصل همکاری سعیدی و فریدون شیرین‌کام.
علی‌اصغر سعیدی، علاوه بر کار تألیف و پژوهش، در حوزۀ ترجمه نیز فعال است. کتاب‌های «آهنگ عشق»، «پنجره»، «پزشک پادشاهان» و «گنجینۀ حماسه‌های جهان» از جمله ترجمه‌های او هستند.