تادیب روایت یک تحقیر

تأدیب
طاهر بن جلون
محمدمهدی شجاعی
ناشر: برج

کتاب «تأدیب» اثر طاهر بن جلون
طاهر بن جلون، نویسنده مراکشی-فرانسوی معاصر، در کتاب «تأدیب» مقطعی پرتلاطم از تاریخ معاصر مراکش را بستر روایت رمان قرار داده و داستانش را بر اساس رخدادهایی واقعی پیش برده است.
کتاب «تأدیب» روایت جامعه‌ای است که می‌خواهد استبداد حاکم بر کشورش را پس بزند و به حق تعیین سرنوشت دست پیدا کند. طاهر بن جلون در دوران جوانی‌اش، وقتی هنوز مراکش را ترک نکرده بود، یکی از هزاران جوانی بود که علیه ساختارهای موجود قیام کردند.
رمان «تأدیب» بر اساس تجربه مستقیم و بی‌واسطه طاهر بن جلون از مبارزه جوانان و دانشجویان مراکشی نوشته شده که در سال 1965 تظاهراتی مسالمت‌آمیز ترتیب دادند و سرکوب شدند. آنها خواستار برقراری آزادی و دموکراسی در کشوری بودند که استعمار و استبداد ریشه‌هایی تاریخی در آن داشته است.
کتاب «تأدیب» پس از انتشارش به واسطه دقتی که در توصیف جزئیات تاریخی دارد و همچنین به خاطر زبان روان و خوش‌خوانش با استقبال روبرو شد و نوری بر تاریکی وضعیتی هولناک در مراکش انداخت.
اگرچه در ایران تا سال‌ها و شاید هنوز هم نگاهی منفی نسبت به کشورهای عربی وجود داشته اما با این حال ما و جهان عرب نقاط اشتراک تاریخی و فرهنگی زیادی داریم و بسیاری از مسایل ما مشترک است. شاید بشود گفت ما مردمی که در این بخش از جهان قرار داریم مردمی هم‌سرنوشت هستیم. سنت‌های دیرپا، استعمار یا سلطه کشورهای قدرتمند، ساختارهای بسته سیاسی، آداب و رسوم کهنه به جا مانده از گذشته‌های دور و مردسالاری بخشی از مسایل مشترک میان ما است و از این‌رو با خواندن رمان‌های نویسندگان جهان عرب به نوعی بخشی از مسایل مشترک و راه‌حل‌های مشترک را خواهیم دید. کتاب «تأدیب» یکی از رمان‌های قابل توجهی است که بخشی از همین مسایل مشترک در آن طرح شده است.

مروری بر کتاب «تأدیب»
در سال 1967 طاهر بن جلون یکی از جوانانی بود که توسط نیروهای نظامی مراکش دستگیر شدند. این زمانی است که سلطان حسن دوم بر قدرت تکیه زده و نظامی دیکتاتوری برپا کرده است. رمان «تأدیب» مربوط به این دوره است و در آن شرحی از مبارزات جوانان و دانشجویان آزادی‌خواه و همچنین سرکوب و بازداشت آنها ارایه شده است.
در کتاب «تأدیب» می‌بینیم که چگونه نزدیک به صد دانشجویی که خواسته‌ای جز آزادی و دموکراسی ندارند به خاطر شرکت در اعتراضاتی مسالمت‌آمیز بازداشت می‌شوند، نوزده ماه در زندان نگه داشته می‌شوند و در دوران حبس با انواع و اقسامی از رفتارهای تحقیرکننده روبرو می‌شوند.
طاهر بن جلون به عنوان یکی از دانشجویان معترض شاهد مستقیم شکنجه‌ها و تحقیرهای حکومتی استبدادی بوده و بعدها با نوشتن کتاب «تأدیب» بر همه عذاب‌های آن دوران شهادت داده است.
رمان «تأدیب» به یاد آوردن دوره‌ای هولناک در تاریخ معاصر مراکش است. طاهر بن جلون که به هول و وحشت حاکم بر کشورش اعتراض کرده و دستگیر شده بود زنده ماند تا بتواند درد تاریخی کشورش را یادآوری و ثبت کند. به یاد آوردن گامی دیگر در مبارزه علیه استبداد است چرا که می‌تواند مانعی برای بازتولید استبداد در شکل و شمایلی دیگر باشد.
خاطره تجربه‌ای زیسته و تخیلِ طاهر بن جلول کتاب «تأدیب» را شکل داده‌اند. «تادیب» شرح امیدها و ناامیدی‌ها و مبارزه‌ها و شکست‌ها است. «تأدیب» یادآور روزهای ترس و ناپدید شدن جوانان معترض است و رمان با لحظه دستگیری آغاز می‌شود: «کلمات از آن روز رخت بربسته‌اند. فقط نگاه‌های خالی و چشمانی به زیرافکنده. دستانی کثیف، پسری را از مادری ربودند که هنوز بیست سالش نشده بود. فوران دستورها و فوران ناسزاهایی از این دست: این مردک مفلوک را ادب می‌کنیم. موتور جیپ نظامی، دودی کریه بیرون داد. همه‌چیز جلوی چشمان مادرم سیاه شد. خودش را نگه داشت تا زمین نخورد. دوره‌ای بود که جوان‌ها ناپدید می‌شدند. دوره زندگی در ترس. دوره‌ای که همه با صدایی آرام حرف می‌زدند، مبادا دیوارها حرف‌های ضدنظام و ضدشاه و میرغضب‌هایش را در خاطر نگه دارند.»
جرم راوی رمان «تأدیب» شرکت در تظاهرات مسالمت‌آمیز بیست‌وسه مارس 1965 بوده که با خشونت و خون‌ریزی سرکوب شده بود. او آن روز با یکی از دوستانش بوده که نیروهای پلیس سر رسیده‌اند و مردم را زده‌اند. همه فرار کرده‌اند و راوی در راه تن‌هایی دیده غلتیده در خون و بعدتر مادرهایی که دنبال فرزندان‌شان در خیابان‌ها سرگردان بوده‌اند. او آن روز ترس را دیده و نفرت را؛ و از آن بیشتر چهره واقعی سلطنتی را که برای برقراری نظم آهنین‌اش اجازه هر کاری به نظامیانش داده است.
رمان «تأدیب» روایتی است از آرزوهای جوانانی که روزی آرزوهایی بزرگ در سر داشتند و می‌خواستند چیزهایی را در این جهان تغییر دهند. آنها علیه ‌بی عدالتی، سرکوب‌ها و فشارها و نبود آزادی دست به عمل زده بودند آن هم در دوره‌ای که استبداد و ظلم چنان گسترده شده بود که مردم با ترس روز را شب می‌کردند. دانشجویانی که بازداشت‌ شده‌اند به جایی فرستاده می‌شوند که چیزی کم از اردوگاه‌های کار اجباری ندارد و این تازه آغاز ماجراهایی است که در رمان «تأدیب» شرح داده شده است.

درباره طاهر بن جلون، نویسنده کتاب «تأدیب»
طاهر بن جلول نویسنده، شاعر و نقاش مراکشی-فرانسوی است که در میانه قرن بیستم در مراکش متولد شد. او پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مراکش، به فرانسه رفت و در آنجا در رشته روا‌ن‌شناسی تا مقطع دکتری ادامه تحصیل داد. طاهر بن جلول نویسنده‌ای است که به زبان فرانسوی می‌نویسد و چهره‌ای شناخته شده به شمار می‌رود. او در سال 1985 برنده جایزه معتبر گنکور شد. طاهر بن جلول به عنوان فعال حقوق بشر هم شناخته می‌شود و در آثارش به مسایل جوامع مردسالار و همچنین مهاجرت توجه کرده است. «عسل و حنظل»، «درباره مادرم»، «مرگ نور» از جمله آثار طاهر بن جلول هستند.

درباره ترجمه فارسی کتاب «تأدیب»
کتاب «تأدیب» با ترجمه محمدمهدی شجاعی در نشر برج منتشر شده است.
محمدمهدی شجاعی، متولد 1365، دارای مدرک کارشناسی در رشته‌های ادبیات فارسی و ادبیات فرانسه از دانشگاه تهران است و در مقطع کارشناسی ارشد نیز در همین دانشگاه در رشته ترجمه زبان فرانسوی تحصیل کرده است. از او ترجمه‌هایی در زمینه ادبیات کودکان هم به چاپ رسیده است. کتاب‌های «عسل و حنظل»، «ادبیات در مخاطره‌» و ساز شکسته از جمله‌های ترجمه‌های او هستند.