سبیل

کتاب «سبیل» نوشۀ امانوئل کارِر
یک کمدی مخوف درباب اینکه چطور یک سبیلِ ناقابل می‌تواند کار آدم را به بحران وجودی و جنون بکشاند. کتاب «سبیل»، با عنوان اصلی La moustache، رمانی طنزآمیز دربارۀ یک بازی و شوخی عادی و پیش‌پاافتاده است که به بحران و دیوانگی و فروپاشی می‌انجامد.
امانوئل کارِر در کتاب «سبیل» نشان می‌دهد که می‌توان از معمولی‌ترین چیزها قصه‌ای خلق کرد که خواننده را تا به‌آخر دنبال خود بکشاند و نه‌فقط او را سرگرم کند بلکه به تأمل و باریک شدن در مناسبات انسانی و مسائل وجودی و هویتی برانگیزد.
متن اصلی کتاب «سبیل» اولین بار در سال 1986 منتشر شده و امانوئل کارر خود در سال 2005 فیلمی به همین نام براساس آن ساخته است.

مروری بر کتاب «سبیل»
امانوئل کارر در کتاب «سبیل» از یک وضعیت بسیار پیش‌پاافتاده دنیایی کُمیک، سیاه و آبزورد خلق کرده است؛ دنیایی که گویی محل تلاقی طنز رئالیستی چخوف، گروتسکِ گوگول و کابوس‌های کافکایی است.
کتاب «سبیل» ماجرای عجیب مردی است که سال‌هاست سبیل دارد و حتی زنش، آنیِس، یک‌بار به او گفته است که او را با سبیل بیشتر دوست دارد. مرد یک روز، قبل از رفتن به مهمانی، بازیگوشانه و حین اصلاح، که برایش حکم مراسمی آیینی را دارد و مرد آن را با آداب‌‌و‌تشریفاتی خاص انجام می‌دهد، فکر شوخی‌ای معمولی به‌سرش می‌زند و ناگهان تصمیم می‌گیرد سبیلش را بزند و منتظر واکنش زنش به این قضیه بماند.
شوخی البته اولش جدی نیست. کتاب «سبیل» با این جمله آغاز می‌شود: «چطور است سبیلم را بزنم؟» شخصیت اصلی کتاب «سبیل» این را می‌گوید و زنش هم جواب می‌دهد: «فکر بدی نیست.» تا این‌جای کار فقط تکرار یک شوخی معمول و عادت‌شده میان زن و شوهری است که زیاد باهم شوخی می‌کنند. اما شوخیِ زدنِ سبیل یکباره برای مرد جدی می‌شود و مرد واقعاً، وقتی زن برای خرید بیرون رفته است، تصمیم می‌گیرد سبیلش را بزند. او این کار را می‌کند اما بلافاصله دچار این اضطراب می‌شود که مبادا زنش وقتی از خرید برگردد واکنش بدی به شوخی او نشان بدهد. این اضطراب، نشانه‌ای است که ما را بفهمی‌نفهمی آماده می‌کند که با عوالمی غریب در کتاب «سبیل» مواجه شویم اگرچه هنوز هم قضیه زیاد جدی به‌نظر نمی‌رسد.
زنِ مرد به خانه می‌آید و مرد، اولش می‌ترسد جلو او از قیافۀ بی‌سبیلش رونمایی کند. حالا ما نیز، به‌عنوان خوانندگان کتاب «سبیل»، مانند مرد، مضطربیم و در این تعلیق قرار گرفته‌ایم که قرار است بعد از مواجهۀ زن با قیافۀ بی‌سبیلِ شوهرش چه اتفاقی بیفتد. اما آن‌چه وضعیت را در کتاب «سبیل» غریب‌تر و موقعیت طنزآمیزِ ابتدا معمولیِ ایجاد شده در این رمان را هولناک می‌کند این است که هیچ اتفاقی نمی‌افتد و در واکنش زن به تغییر قیافۀ شوهرش هیچ نشانه‌ای از این نیست که واقعاً چیزی در قیافۀ مرد تغییر کرده است.
مرد در ابتدا بی‌تفاوتی زنش به زدن سبیلش را شوخی‌ای از جانب زن، که کمی بعد درمی‌یابیم به‌طرزی افراطی شوخ‌طبع است، تلقی می‌کند. کم‌کم اما بی‌واکنشیِ زن، شوهر را عصبی می‌کند. زن‌وشوهر به مهمانی می‌روند و مرد در آن‌جا هم شاهد بی‌تفاوتی‌ و بی‌اعتنایی‌ای مشابهِ بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی زن با تغییر چهرۀ خود است. شک می‌کند که شاید زن به آن‌ها هم گفته خود را بی‌تفاوت نشان دهند و همۀ این‌ها جزوی از بازی و شوخی زن با اوست. اما نشانه‌ای دال بر اینکه بازی‌ای در کار است بروز داده نمی‌شود. مهمانی با دعوای زن‌وشوهرِ میزبان باهم به پایان می‌رسد و مرد و زنش هم به خانه برمی‌گردند درحالی‌که در راه بازگشت به خانه، مشاجره‌ای کوچک بین آن‌ها به ‌وجود آمده و مرد بالاخره نارضایتی و خشم خود از کش‌دادن شوخی از جانب زن را به زبان آورده است.
اما آن‌چه کتاب «سیبل» را بازهم غریب‌تر می‌کند این است که زن به شوهرش می‌گوید شوخی‌ای در کار نیست و اصلاً مگر او قبلاً سبیل داشته است؟ کشمکش ادامه پیدا می‌کند و همه‌چیز در کتاب «سبیل» هرچه بیشتر به‌سمت وهم و ابهام و سردرگمی پیش می‌رود.
مرد سرِ کار می‌رود و آن‌جا هم با رفتاری عجیب از جانب همکارانش مواجه می‌شود. مرد دارد دیوانه می‌شود و جنونش به‌تدریج ابعادی هولناک پیدا می‌کند. ماجرا واقعاً از چه قرار است و این بازی و شوخی قرار است تا کِی ادامه داشته باشد؟ سؤال‌هایی در سر مرد می‌چرخد. زدنِ سبیلش به بحرانی عمیق تبدیل شده است. این بحران اما دست آخر به کجا خواهد انجامید؟ برای یافتن جواب این سؤال باید کتاب «سبیل» را تا به‌آخر خواند.

دربارۀ امانوئل کارِر، نویسندۀ کتاب «سبیل»
امانوئل کارِر (Emmanuel Carrère)، متولد 1957، داستان‌نویس، فیلمنامه‌نویس و کارگردان فرانسوی است. کارر، علاوه بر نویسندگی و فیلمسازی، نوشتن نقد فیلم را هم در کارنامۀ کاری خود دارد و اولین کتابش یک تک‌نگاری دربارۀ ورنر هرتزوگ، فیلمساز آلمانی، بوده است.
هویت، توهم و واقعیت از مضامین اصلی آثار کارر هستند. او برای آثارش برندۀ جوایزی هم شده که از جملۀ آن‌ها می‌توان به جایزۀ رنودو اشاره کرد.
کتاب‌های «اردوی زمستانی»، «سرزمین» و «لیمونف» از جمله آثار امانوئل کارر هستند.
آثار کارر دستمایۀ اقتباس سینمایی هم قرار گرفته‌اند.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «سبیل»
کتاب «سبیل» با ترجمۀ مهستی بحرینی، همراه با یادداشتی کوتاه در معرفی نویسنده، در نشر مَد منتشر شده است.
مهستی بحرینی، متولد 1317 در آمل، مترجم، استاد دانشگاه و شاعر ایرانی است. او دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است و آثار داستانی و غیرداستانی مطرحی را از فرانسه به فارسی ترجمه کرده است.
بحرینی در سال 1350 به فرانسه سفر کرد و سپس چندسالی به تدریس در دانشگاه تونس پرداخت. در ایران مدتی در سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران کتابدار بود و مدتی هم مسئولیت بنیاد شاهنامۀ فردوسی را به‌عهده داشت. او کار ترجمه را از دهۀ 60 خورشیدی آغاز کرد.
مهستی بحرینی ترجمه‌های متنوعی از آثار نویسندگان کلاسیک و مدرن فرانسه و نیز ترجمه‌هایی از آثار نویسندگان غیرفرانسوی را در کارنامۀ کاری خود دارد و به‌جز ادبیات، در حوزۀ فلسفه هم ترجمه کرده است.
از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «اعترافات»، «مائده‌های زمینی و مائده‌های تازه»، «مادام بوآری»، «زمستان سخت»، «دگرگونی»، «عصیانگر (انسان طاغی)»، «هستی و نیستی»، «در جستجوی مولانا»، «از کتاب رهایی نداریم»، «خنده: جستار در معنی امور خنده‌آور» و «شغل پدر» اشاره کرد.
از مهستی بحرینی مجموعه شعری هم به نام «در کسوت ابر» منتشر شده است.
از کتاب «سبیل» ترجمۀ فارسی دیگری هم به چاپ رسیده که مترجم آن قدسیه قاسمی و ناشرش انتشارات فرهنگ آرش است.