مسائل بوطیقای داستایفسکی

کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» اثر میخاییل باختین
هنر رمان و جهان داستانی فئودور داستایفسکی از منظر یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان ادبی قرن بیستم. کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی»، با عنوان اصلی Проблемы поэтики Достоевского و عنوان انگلیسی Problems of Dostoevskys Poetics، یکی از متون نظری مهم و پایه‌ای دربارۀ هنر رمان و فرم آن است و از آثار کلاسیک در زمینۀ نظریۀ ادبی به حساب می‌آید.
میخاییل باختین در کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی»، از خلال تحلیل سبک رمان‌نویسی داستایفسکی و واکاوی فرم آثار او و شیوه‌های روایتگری‌اش، مباحثی بنیادین را دربارۀ هنر رمان و جایگاه مهم آن در تاریخ ادبیات و دلیل اهمیت رمان بیان می‌کند.
کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» کتابی‌ست که خواندن آن هم کسانی را که به نقد و نظریۀ ادبی و خصوصاً نقد رمان علاقه‌مند هستند و خود در این زمینه فعالیت می‌کنند به‌کار می‌آید و نقشۀ راهی برای درک و تحلیل رمان در اختیار آن‌ها می‌گذارد و هم به خوانندگان و علاقه‌مندان آثار داستایفسکی کمک می‌کند که درکی روشن‌تر و دقیق‌تر از سبک داستایفسکی و زیبایی‌شناسی آثار او به‌دست آورند.
متن اصلی کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» اولین بار در سال 1963 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی»
میخاییل باختین در کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» هم به کاوشی در سبک و فرم و ساختار آثار فئودور داستایفسکی و دگرگونی‌های بنیادینی که او در شکل رمان پدید آورد می‌پردازد و هم به‌طور کلی از تاریخ رمان و اثرگذاری آن بر دیگر شکل‌های ادبی و هنری سخن می‌گوید.
کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» کتابی است که باختین در آن نظریۀ فلسفی و زیبایی‌شناختی خود را دربارۀ هنر رمان بیان می‌کند و برای اولین بار به طرح دیدگاه‌های مشهورش دربارۀ رمان، از جمله کارناوال‌گرایی و چندصدایی، می‌پردازد. او در این کتاب، عناصر شکل‌دهنده به آثار داستایفسکی و ساختار و فرم رمانهای او و شیوة روایتگری و قصه‌پردازی در این رمانها را مورد تحلیل قرار می‌دهد و از خلال چنین تحلیلی نظریاتش را دربارة ادبیات کارناوالی و رمان چندصدایی و ساختار مکالمه‌ای رمان شرح می‌دهد.
باختین در کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» بر این عقیده است که نوآوری داستایفسکی فراتر از نوآوری‌ای صرفاً ادبی است. او در این کتاب بر آن است که وجوه این نوآوری را شرح بدهد و نشان دهد که چندصدایی چگونه در آثار داستایفسکی به عنصری بنیادین در فرم هنری و زیبایی‌شناختی این آثار بدل شد و داستایفسکی چگونه انسان و جهان را در آثارش بازتاب داد.
کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» از یادداشت نویسنده، پنج فصل، یک بخش نتیجه‌گیری و دو ضمیمه تشکیل شده است.
فصل‌های پنج‌گانۀ کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» عبارتند از: «رمان چندصداییِ داستایفسکی و بازتاب آن در ادبیات انتقادی»، «قهرمان و موضع مؤلف در خصوص قهرمان در هنر داستایفسکی»، «ایده در داستایفسکی»، «ویژگی‌های ژانر و ترکیب‌بندیِ پیرنگ در آثار داستایفسکی» و «گفتمان در داستایفسکی».
آن‌چه می‌خوانید بخشی از نتیجه‌گیری پایانی کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» است: «در این کتاب در صدد آن برآمدیم که بی‌همتایی داستایفسکی را در مقام هنرمند نشان دهیم، هنرمندی که فرم‌های نوی تجسم هنری را پدید آورد و از این رو توانست وجوهی تازه از انسان و زندگی‌اش را طرح کند و به آن نگاهی بیندازد. توجه ما معطوف به آن موضع نوی هنری بود که باعث شد او بتواند به‌واسطۀ آن افق تجسم‌بخشی هنری را گسترش دهد، افقی که او را یاری داد انسان را از زاویۀ دید هنری متفاوتی نگاه کند.
داستایفسکی، درعین‌حال که "سیر گفت‌وگویی" نثر هنری اروپایی را ادامه داد، ژانری جدید در رمان آفرید، یعنی همان رمان چندصدایی، که ما کوشیدیم در این کتاب ویژگی‌های نوآورانۀ آن را روشن کنیم. ما آفرینش رمان چندصدایی را گامی بزرگ، نه‌تنها درجهت شکل‌گیری نثر رمان‌گرا، یعنی شکل‌گیری همۀ ژانرهایی که در مدار رمان رشد می‌کنند، بلکه همچنین گامی بلند در شکل‌گیری تفکر هنری بشر می‌دانیم. به نظر می‌رسد که امروزه آدم می‌تواند به‌طور بی‌واسطه از تفکر هنری چندصدایی خاصی صحبت کند که از مرزهای رمان به‌مثابۀ ژانر فراتر می‌رود. این شیوۀ تفکر وجوهی از انسان را و بالاتر از همه وجوهی از آگاهیِ انسانِ فکور و پهنۀ گفت‌وگوییِ وجود این آگاهی را بر ما مکشوف می‌کند، وجوهی که بازنمایی هنری از موضع تک‌گویه آنها را در بر نمی‌گیرد.»

دربارۀ میخاییل باختین، نویسندۀ کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی»
میخاییل میخاییلوویچ باختین (Михаи́л Миха́йлович Бахти́н)، متولد 1895 و درگذشته به سال 1975، فیلسوف، منتقد ادبی و محقق روس بود. باختین در حوزه‌های نظریۀ ادبی، اخلاق و فلسفۀ زبان کار می‌کرد. او یکی از نظریه‌پردازان برجسته و تأثیرگذار قرن بیستم بود و نظریاتش بر حوزه‌های مختلف، از نقد ادبی گرفته تا تاریخ و مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی و روان‌شناسی و فلسفه، تأثیر گذاشت.
از آثار میخاییل باختین می‌توان به کتاب‌های «تخیل مکالمه‌ای»، «زیبایی‌شناسی و نظریۀ رمان» و «رابله و دنیای او» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی»
کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» با ترجمۀ نصراله مرادیانی، همراه با مقاله‌ای از وِین سی. بوث به‌عنوان مقدمه و دیباچۀ کریل امرسون، ویراستار ترجمۀ انگلیسی کتاب، در نشر بیدگل منتشر شده است. اساس این ترجمه، متن انگلیسی کتاب بوده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه و همین عنوان در نشر حکمت کلمه نیز منتشر شده بود.
نصراله مرادیانی، متولد 1362 در تبریز، مترجم ایرانی است. او همچنین دبیری مجموعۀ ادبیات داستانیِ نشر بیدگل و تدریس در چند دانشگاه در تهران و تبریز را در کارنامۀ کارهای علمی و فرهنگی خود دارد.
از ترجمه‌های نصراله مرادیانی می‌توان به کتاب‌های «در کمال خونسردی»، «سینمای اگزیستانسیالیستی»، «ابیگیل» و «قواعد مباحثه» اشاره کرد.
از کتاب «مسائل بوطیقای داستایفسکی» دو ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است. یکی از این ترجمه‌ها که مترجم آن سعید صلح‌جو است، با عنوان «پرسش‌های بوطیقای داستایفسکی»، در انتشارات نیلوفر و دیگری که مترجمش عیسی سلیمانی است، با عنوان «بوطیقای داستایفسکی (زیباشناسی آثار داستایفسکی)»، در انتشارات نوای مکتوب منتشر شده است.