سبکی تحمل ناپذیر هستی

رمان «سبُکیِ تحمل‌ناپذیرِ هستی» اثر میلان کوندرا
رمانی فلسفی با مایه‌هایی از رئالیسم جادویی. رمان «سبُکیِ تحمل‌ناپذیرِ هستی»، با عنوان اصلی Nesnesitelná lehkost bytí و عنوان انگلیسیِ The Unbearable Lightness of Being، که در ایران بیشتر با عنوان «بارِ هستی» مشهور است و اولین بار با همین عنوان به فارسی ترجمه شده، مشهورترین و مهمترین اثر میلان کوندرا است.
کوندرا در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» موضوع سنگینی و سبکی را از منظری فلسفی و با الهام از نظریۀ بازگشت جاودانِ نیچه دستمایۀ تأمل و قصه‌پردازی قرار می‌دهد و از این منظر به موضوعاتی چون عشق و مرگ و تاریخ و طنز و سیاست و جنسیت و هنر می‌پردازد.
کوندرا همچنین در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» تصویری از اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی چکسلواکیِ کمونیستی در دوران بهار پراگ و فراتر از آن، تصویری از زندگی تحت سیطرۀ نظام‌های توتالیتر به دست می‌دهد.
متن اصلی رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» اولین بار در سال 1985، بعد از انتشار ترجمه‌های فرانسوی و انگلیسی آن، منتشر شد. براساس این رمان فیلمی هم به‌کارگردانی فیلیپ کافمن، کارگردان امریکایی، ساخته شده است.

مروری بر رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی»
میلان کوندرا در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» دوره‌ای از تاریخ چکسلواکیِ کمونیستی را زمینۀ اصلی رویدادهای این رمان قرار داده است، اگرچه قصد اصلی کوندرا در این رمان نه روایت صِرفِ یک دورۀ تاریخی و پرداختن به مسائل سیاسی، بلکه تأمل دربارۀ هستی و موقعیت انسان در جهان، از منظر نظریه‌ای است که نخستین بار فریدریش نیچه آن را مطرح کرده است؛ نظریۀ بازگشت جاودان، که از تکرار ابدی وقایع و تجربه‌ها سخن می‌گوید. با اتکا به این نظریه است که کوندرا در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» ایدۀ سنگینی و سبکی را پیش می‌کشد و سبکی را معادل آن‌چه تنها یکبار تجربه می‌شود و سنگینی را معادل بازگشت جاودان و تکرار تجربه‌ها و رویدادها و باری که این تکرار بر دوش آدمی می‌گذارد، می‌گیرد.
کوندرا در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیری هستی» بر این عقیده است که همان بارِ سنگینِ تحمیل شده بر دوش آدمی است که، در عین دردی که به‌همراه دارد، زندگی انسان را زمینی و انسانی می‌کند و دربرابر این بار، سبکی یک فراغ‌ بال و بیهودگی ملال‌انگیز و تحمل‌ناپذیر را در خود دارد؛ یک سرخوشیِ پوچ.
رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» قصۀ آدم‌هایی است که راوی رمان، زندگی و کشمکش‌های درونی آن‌ها را در پیوند با دو مفهوم سنگینی و سبکی روایت و تحلیل می‌کند.
شخصیت‌های اصلی رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» در چکسلواکی کمونیستی زندگی می‌کنند. وقایع این رمان در حول‌وحوشِ ماجرای معروف به «بهار پراگ» و دورۀ بسیار کوتاهِ ایجاد فضای باز سیاسی در چکسلواکی، در سال 1968 میلادی، و درهم شکسته شدن این فضا توسط نیروهای شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو اتفاق می‌افتد.
کوندرا در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» داستان رابطۀ پیچیده و پرتناقضِ زوجی به نام‌های توماس و ترزا و دیگرانی را که به‌نحوی با آن‌ها مرتبطند، در متن یک نظام توتالیتر روایت می‌کند. او در این رمان، زندگی و دغدغه‌های فردی و خصوصی شخصیت‌های داستان و تناقض‌ها و تضادهای درونی آن‌ها را به فضای سیاسی پیرامونشان و نیز به تجارب و دغدغه‌های عامّ بشری پیوند می‌زند.
عشق، جاودانگی، طنز، مرگ، کیچ، تاریخ، زنانگی، هویت، بدن، جنسیت، خیانت، وفاداری، فرهنگ، هنر و سیاست از جمله موضوعاتی هستند که در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» به آن‌ها پرداخته شده است.
کوندرا در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» به تأمل دربارۀ چگونگی شکل‌گیری نظام‌های توتالیتر و بسط قدرتِ این نظام‌ها می‌پردازد و نیز تصویری از زندگی روشنفکران و هنرمندان در کشورهای کمونیستی اروپای شرقی و مشخصاً در چکسلواکیِ کمونیستی به دست می‌دهد و خفقان و سیستم پلیسیِ حاکم بر جوامعِ تحت سلطۀ نظام‌های توتالیتر را به تصویر می‌کشد.
رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» همچون دیگر آثار میلان کوندرا سبکِ ویژۀ او را در رمان‌نویسی، که آمیزه‌ای از داستان و مقاله است، به‌نمایش می‌گذارد. کوندرا در این رمان، آن‌گونه که شیوۀ مألوف اوست، بسیار به هنر و ادبیات و فلسفه ارجاع می‌دهد و از پیوند میان پراکنده‌ها، یک کُلّ منسجم پدید می‌آورد. در رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» همچنین با لحظاتی مواجهیم که داستان از واقعیت به خواب ‌و خیال و فانتزی و وهم مِیل می‌کند و حال‌وهوای داستان‌های رئالیسم جادویی بر آن حاکم می‌شود.

دربارۀ میلان کوندرا، نویسندۀ رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی»
میلان کوندرا (Milan Kundera)، متولد 1929 و درگذشته به سال 2023، داستان‌نویس و جُستارنویسِ چک - فرانسوی بود.
کوندرا از نویسندگان مطرحِ منتقد کمونیسم و توتالیتاریسم بود. او از سال 1975 به‌صورت یک تبعیدی در فرانسه و دور از کشورش زیست. در سال 1979 تابعیت چکسلواکی‌اش لغو شد. از سال 1981 تبعۀ فرانسه شد و در سال 2019 تابعیت چک را دریافت کرد.
کوندرا از نسل نویسندگان و هنرمندانی بود که در سال 1968، با ورود تانک‌های شوروی به خاک چکسلواکی، رؤیاهای اصلاح‌طلبانه‌شان به کابوس بدل شد. او در آثارش به موضوعاتی چون قدرت، توتالیتاریسم و روابط عاطفی می‌پرداخت و تأثیر توتالیتاریسم را بر خصوصی‌ترین وجوه زندگی کسانی که تحت سیطرۀ چنین نظام‌هایی می‌زیستند، نشان می‌داد. در آثار کوندرا اما نقد توتالیتاریسم نه جنبه‌ای شعارگونه و خشمگینانه که جنبه‌ای متفکرانه و توأم با طنازی‌ای تأمل‌برانگیز دارد. او تجربه‌های سیاسی و تاریخی و نیز تجربه‌های شخصی و عاطفی‌ را در آثارش به تأملاتی فلسفی درباب جهان و زندگی و بشریت و مفاهیمی اساسی نظیر جاودانگی و فراموشی و حافظه پیوند زده است.
از میلان کوندرا مجموعه‌ای از آثار داستانی و غیرداستانی و نیز سه دفتر شعر و سه نمایشنامه منتشر شده است. از آثار داستانی او، به‌جز رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» که مشهورترین رمان اوست، می‌توان به رمان‌های «زندگی جای دیگری است» و «جاودانگی» و از آثار غیرداستانی‌اش می‌توان به کتاب «هنر رمان» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی»
رمان «سَبُکیِ تحمل‌ناپذیرِ هستی» با ترجمۀ حسین کاظمی یزدی در نیکونشر منتشر شده است.
حسین کاظمی یزدی، متولد 1361 در تهران، مترجم ایرانی است. او دارای فوق لیسانس فلسفه است و علاوه بر ترجمۀ کتاب، به‌عنوان مترجم و پژوهشگر با دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز همکاری داشته است.
از ترجمه‌های حسین کاظمی یزدی می‌توان به کتاب‌های «جاودانگی»، «پرواز برفراز آشیانۀ فاخته»، «مادری»، «عشق‌های خنده‌دار»، «فیلسوفان هیتلر»، «مسئلۀ مرگ و زندگی»، «ناعدالتی»، «آزادی»، «هویت»، «نژاد»، «طاعون»، «خواهران»، «یالوم‌خوانان»، «شیوه‌ی ارسطو» و «مسئله‌ی اسپینوزا» اشاره کرد.
از رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی» دو ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است. قدیمی‌ترین ترجمۀ این رمان، ترجمۀ دکتر پرویز همایون‌پور است که با عنوان «بار هستی» اولین بار در نشر گفتار و سپس در نشر قطره به چاپ رسیده است.
ترجمۀ دیگرِ رمان «سبکی تحمل‌ناپذیر هستی»، ترجمۀ علی سلامی است که در نشر گویا منتشر شده است.