هستی شناسی هستی اجتماعی بخش مارکس اصول هستی شناختی بنیادین مارکس

کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی - بخش مارکس: اصول هستی‌شناختی بنیادین مارکس» اثر جرج لوکاچ
هستی‌شناسی علیه هستی‌شناسی. کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس: اصول هستی‌شناختی بنیادین مارکس» جرج لوکاچ را، که بخشی از مجموعه‌ای با عنوان «پیرامون هستی‌شناسی هستی اجتماعی» است چه‌‌بسا بتوان این‌گونه به کوتاه‌ترین شکل توصیف کرد.
لوکاچ در مجموعۀ «پیرامون هستی‌شناسی هستی اجتماعی» و از جمله در همین بخش از این مجموعه، یعنی کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس»، چنانکه در مقدمۀ کمال خسروی بر ترجمۀ فارسی این مجلد اشاره شده است، در عین «پای‌بند ماندن به نام و میراث و پیامدهای مقوله‌ی "هستی‌شناسی"» آن را از معنای سنتی‌اش تهی می‌کند و هویتی تازه به مفهوم هستی‌شناسی می‌دهد.
کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس» بخشی از تلاش لوکاچ را برای تبیین و توضیح هستی‌شناسی مارکسی، یعنی همان هویت تازه‌ای ‌که او به هستی‌شناسی در معنای سنتی‌اش می‌دهد، به نمایش می‌گذارد.
بحث لوکاچ در کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس» پیرامون هستی‌شناسی تاریخ‌مند و وابسته به زمان و مکان، در برابر هستی‌شناسی فارغ از زمان و مکان است.
لوکاچ هستی‌شناسی را مقوله‌ای مرتبط و وابسته با تاریخ می‌داند و این همان هستی‌شناسی‌ای است که او در تمامی آثار مارکس، به‌عنوان عامل پیوند دهنده این آثار به یکدیگر، کشف کرده است.
کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس» ترجمۀ فصل چهارمِ کتاب اول «پیرامون هستی‌شناسی هستی اجتماعی» لوکاچ است. متن اصلی این فصل، با عنوان «اصول هستی‌شناختی بنیادین مارکس»، یک سال بعد از مرگ جرج لوکاچ، یعنی در سال 1972، منتشر شده است.

مروری بر کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس»
کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس» نقد بنیادین هستی‌شناسی پیشامارکسی و گسست از آن و تاریخ‌مند کردن هستی‌شناسی یا به بیانی تبیین آن هستی‌شناسیِ تاریخ‌مندشده در آثار مارکس را در بر دارد.
کمال خسروی، در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس»، مجموعۀ «پیرامون هستی‌شناسی هستی اجتماعی» لوکاچ را، که کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس»، چنانکه پیش‌تر گفته شد، ترجمۀ بخشی از آن است، مجموعه‌ای معرفی می‌کند که قصد لوکاچ از تألیف آن «شرح‌وبسط دادن و مستدل ساختن آن جان‌مایه‌ی شگفت و بدیعی است که او نزد مارکس کشف کرده است و نام "هستی‌شناسی اجتماعی" بر آن می‌گذارد.»
لوکاچ با طرح هستی‌شناسی اجتماعی، با اتکا به مارکس، علیه هستی‌شناسی پیشامارکسی، که در آن هستی مقوله‌ای فارغ از زمان و مکان و تاریخ است، می‌ایستد و هستی تاریخ‌مند و وابسته به زمان و مکان را مقابل آن هستی‌شناسی فارغ از زمان و مکان می‌گذارد و به تشریح آن، براساس دیدگاه‌های مارکس، می‌پردازد.
کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس» از سه بخش تشکیل شده که عبارتند از: «پیش‌پرسش‌های روش‌شناختی»، «نقد اقتصاد سیاسی» و «تاریخیت و عامیت نظری».
در بخشی از کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس» می‌خوانید: «از آن‌جا که مارکس تولید و بازتولید زندگی انسان را به مسئله‌ای مرکزی و محوری بدل می‌کند، چه نزد خود انسان، چه در عطف به همه‌ی متعلقات [یا برابرایستاها] و چه روابط و مناسبات او، یک مبنای طبیعی و الغاناپذیر و دگرسانی اجتماعی گسست‌ناپذیر آن همچون تعینی مضاعف پدیدار می‌شود. در این‌جا نیز، همانند سراسر آثار مارکس، کار مقوله‌ای مرکزی است که در آن همه‌ی تعین‌های دیگر پیشاپیش حضوری جنینی دارند... به واسطه‌ی کار، تبدلی مضاعف پای می‌گیرد. از یک سو، انسانِ کارکن از طریق کار خویش دگردیسی می‌یابد، در طبیعت خارجی اثر می‌گذارد و هم‌هنگام طبیعت خویش را دگرگون می‌کند، به "توان‌هایی که در او در غلیان‌اند" بالیدن می‌دهد و نیروهای‌شان را تابع و گردن‌نهاده بر "قانون‌مداری خویشتن خویش" می‌سازد. از سوی دیگر، اشیای طبیعت و نیروهای طبیعت به ابزار کار، برابرایستاهای کار، مواد خام و غیره بدل می‌شوند. انسان کارکننده از "خواص مکانیکی، فیزیکی [و] شیمیایی چیزها استفاده می‌کند تا آن‌ها را به ابزاری برای تأثیرگذاری در چیزهای دیگر، سازگار با مقصود و هدف خویش، بدل کند." [در این فرآیند] اشیای طبیعت تا آن‌جا فی‌نفسه همانی باقی می‌مانند که به طور طبیعی بودند که خواص‌شان، روابط‌شان، مناسبات‌شان و غیره به طور عینی، مستقل از آگاهی انسانی، وجود دارند و فقط به واسطه‌ی شناخته شدنی درست، از طریق کار، می‌توانند به جنبش درآیند و قابل‌استفاده شوند.»


درباره جرج لوکاچ، نویسنده کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس»
جرج لوکاچ (György Lukács)، متولد 1885 و درگذشته به‌سال 1971، فیلسوف مارکسیست، مورخ ادبی، منتقد، نظریه‌پرداز و زیبایی‌شناس مجارستانی و یکی از بنیانگذاران مارکسیسم غربی است.
لوکاچ از خانواده‌ای مرفه بود و پدرش بانکدار و دارای لقب اشرافی بارون بود. خود او اما بعدها به یکی از مطرح‌ترین فیلسوفان و نظریه‌پردازان مارکسیست بدل شد و آثار مهمی در حوزه نظریه و ایدئولوژی مارکسیستی نوشت.
لوکاچ همچنین یکی از نظریه‌پردازان مهم و تأثیرگذار حوزه نظریۀ ادبی و جامعه‌شناسی ادبیات است و در حوزه نظریه و جامعه‌شناسی رمان آثار مهمی از خود به جا گذاشته است و مباحث انتقادی مهمی را درباره رمان‌های رئالیستی قرن نوزدهم مطرح کرده است.
کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» از آثار مهم و مشهور جرج لوکاچ است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های «جامعه‌شناسی رمان»، «نظریه‌ی رمان» و «جان و صورت» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس»
کتاب «هستی‌شناسی هستی اجتماعی – بخش مارکس: اصول هستی‌شناختی بنیادین مارکس» با ترجمه و مقدمۀ کمال خسروی در نشر چشمه منتشر شده است.
کمال خسروی، متولد 1333، نظریه‌پرداز، نویسنده، مترجم، ویراستار و مارکس‌پژوهِ ایرانی است. «نقد ایدئولوژی» و «دیالکتیک انتقادی: سپهرهای نقد» از آثار تألیفی کمال خسروی‌اند.
از ترجمه‌های او نیز می‌توان به کتاب‌های «گروندریسه: دست‌نوشته‌های اقتصادی 1858 – 1857» کارل مارکس (ترجمۀ مشترک با حسن مرتضوی) و «مارکسیسم و دیالکتیک» (ترجمۀ مشترک با شاهرخ حقیقی) اشاره کرد.