شیطان کوچک

کتاب «شیطان کوچک» نوشتۀ فیودور سالاگوب
یک رمان سمبولیستی روسی دربارۀ روسیۀ اواخر قرن نوزدهم. فیودور سالاگوب در کتاب «شیطان کوچک»، با طنزی سیاه و رویکردی نمادگرایانه و در عین حال رئالیستی، از جنون و نفرت و توهم و پارانویا و شَر و جنایت می‌نویسد و تصویری از جهانی ارائه می‌دهد که گرفتار شَر و شرارت است.
کتاب «شیطان کوچک»، با عنوان اصلی Мелкий бес، از نمونه‌های شاخص و کلاسیک رمان سمبولیستی روسی است. سالاگوب در این رمان، سمبولیسم را با رئالیسم می‌آمیزد و ماحصل این آمیزش، رمانی است که طنین رمان‌های بزرگ روسیۀ قرن نوزدهم در آن انعکاس یافته است.
کتاب «شیطان کوچک» را با آثار نویسندگانی چون گوگول و داستایفسکی مقایسه کرده‌اند. سالاگوب در کتاب «شیطان کوچک» با طنز نیش‌دارِ گوگولی به ترسیم روی شیطانی و گروتسک جامعۀ روسی می‌پردازد و همچنین به‌شیوۀ داستایفسکی به اعماق وجود آدمی نقب می‌زند و بر تاریکی‌ هول‌آور درون انسان نور می‌تاباند و هیولایی را که در این تاریکی‌ لانه کرده است از مخفی‌گاه خود بیرون می‌کشد و پیشِ روی خواننده می‌گذارد.
کتاب «شیطان کوچک» همچنین دربردارندۀ یکی از مهمترین و معروف‌ترین شخصیت‌های داستانی تاریخ ادبیات روسیه است.
متن اصلی کتاب «شیطان کوچک» اولین بار در سال 1905 به‌صورت پاورقی هفتگی در مجله‌ای به چاپ رسید و سپس در سال 1907 به‌صورت کتاب منتشر شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت.

مروری بر کتاب «شیطان کوچک»
داستان کتاب «شیطان کوچک» دربارۀ معلمی است به نام پِرِدوناف که از زندگی و دنیا و اشخاص پیرامون خود متنفر است و معتقد است دیگران نیز همه از او نفرت دارند و برایش توطئه چیده‌اند.
پرِدوناف، که در تلاش برای ارتقای شغلی و رسیدن به جاه و مقام است، در کتاب «شیطان کوچک» همچون مجسمه‌ای از شَر ساخته و پرداخته و ارائه می‌شود؛ او یک شیطان کوچک و وجودش مخزنی از شرارت و تنفر و کین‌توزی است و توهمات و خیالات غریب و هول‌انگیزش کارش را به جنونی سیاه می‌کشاند.
دی. اس. میرسکی، شخصیت پرِدوناف در کتاب «شیطان کوچک» را معروف‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین شخصیت داستانیِ خلق‌شده در رمان روسی، از زمان انتشار «برادران کارامازوف» داستایفسکی به این سو، می‌داند. این شخصیت داستانی چنان در ادبیات داستانی روسیه جا باز کرد و شهرۀ خاص و عام شد که نامش، به‌عنوان یک مفهوم، به فرهنگ ادبی روسیه راه یافت.
در کتاب «شیطان کوچک» همچنین پای ماجرایی عاشقانه به میان می‌آید. سالاگوب خود در مقدمه‌اش بر یکی از چاپ‌های کتاب «شیطان کوچک»، که در ترجمۀ فارسی این کتاب هم آمده است، این رمان را به آینه‌ای تشبیه می‌کند که «در آن زشت و زیبا با دقتی یکسان بازتاب یافته‌اند.»
در بخشی از کتاب «شیطان کوچک» می‌خوانید: «در خیابان همه‌چیز برای پِرِدوناف جلوه‌ای خصم‌آمیز و مخوف داشت. در چهارراه گوسفندی ایستاده و نگاه لایعقلش را به پِرِدوناف دوخته بود. شباهت عجیب آن گوسفند به والودین ترس به دل پِرِدوناف انداخت. فکر کرد شاید والودین خودش را به‌شکل گوسفند درآورده تا مراقبش باشد. به خودش گفت: "از کجا معلوم، شاید شدنی باشد. علم هنوز به این موضوع پی نبرده، اما ممکن است کسی راه آن را پیدا کرده باشد. مثلاً همان فرانسوی‌ها، با اینکه آدم‌های باسوادی هستند، در پاریس تعدادی جادوگر و رمال پیدا شده." وحشت کرده بود. "شاید آن گوسفند لگد هم بیندازد".
گوسفند بع‌بع کرد. صدایش شبیه خنده‌های والودین تیز و نافذ و ناخوشایند بود.»

دربارۀ فیودور سالاگوب، نویسندۀ کتاب «شیطان کوچک»
فیودور کوزمیچ تترنیکُف (Фёдор Кузьми́ч Тете́рников)، متخلص به فیودور سالاگوب (Фёдор Сологу́б)، متولد 1863 و درگذشته به سال 1927، شاعر، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس و جُستارنویس اهل روسیه است. سالاگوب از پیروان مکتب سمبولیسم و از شاعران پیشتاز جنبش سمبولیستی پایان قرن نوزدهم بود. از آثار او می‌توان به رمان «رؤیاهای بد»، مجموعه داستان‌ «سایه‌ها» و دفتر شعر «حلقۀ آتشین» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «شیطان کوچک»
کتاب «شیطان کوچک» با ترجمۀ بابک شهاب در انتشارات وال منتشر شده است. ترجمۀ فارسی این کتاب با مقاله‌ای از پَملا دیویدسن، استاد انگلیسیِ ادبیات روس، دربارۀ این رمان و در تبارشناسی شیطان و امر اهریمنی در سنت ادبیات روسیه و تأثیر آن بر کتاب «شیطان کوچک» همراه است. این مقاله را آرش طهماسبی از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است.
بابک شهاب، مترجم کتاب «شیطان کوچک»، متولد 1352 در اراک، مترجم ادبیات روسی و روزنامه‌نگار ایرانی است. او تحصیلکردۀ مهندسی مکانیک در آکادمی دولتی پلی‌تکنیک بلاروس است. شهاب، در حوزۀ کار مطبوعاتی، همکاری با نشریات «کلک»، «شوکران»، «دانشمند»، «خانواده سبز» و «دانش و مردم» را در کارنامۀ کاری خود دارد.
از ترجمه‌های بابک شهاب از ادبیات روسی می‌توان به کتاب‌های «ما»، «نغمه‌های اسکندریه»، «مُرفین» و «خیاط مایه‌دار و کف‌بین» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «شیطان کوچک» در گودریدز: 4.03 از 5.