در مسیر ماتریالیسم تاریخی

کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» نوشتۀ پری اندرسون
کتابی در مرور و معرفی و بررسی و توضیح تحولاتی که از اواسط دهۀ 70 میلادی در نظریۀ مارکسیستی در غرب پدید آمد. کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی»، با عنوان اصلی Considerations on Western Marxism، چنانکه در مقدمۀ علیرضا خزائی بر ترجمۀ فارسی این کتاب توضیح داده شده است، حدود یک دهه بعد از کتاب «ملاحظاتی درباره‌ی مارکسیسم غربی» پری اندرسون نوشته شده و ادامۀ همان مسیر تحلیلی‌ای است که اندرسون در آن کتاب پیش گرفته بود.
کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» کتابی برآمده از سه سخنرانی پری اندرسون در دانشگاه کالیفرنیا است و متن کتاب نیز، با توجه به اینکه پایه‌اش سخنرانی است، قدری نزدیک به زبان غیررسمی است.
متن اصلی کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» اولین بار در سال 1983 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی»
کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» تصویری از وضعیت مارکسیسم در اروپای غربی و نیز در جهان انگلیسی – امریکایی، از اواسط دهۀ 70 میلادی تا اوایل دهۀ 80 میلادی، به دست می‌دهد.
یکی از موضوعاتی که پری اندرسون در کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» با نگاهی انتقادی به آن پرداخته، افول نظریۀ مارکسیستی در اروپای غربی، در تقابل با رواج و گسترش این نظریه در دنیای انگلیسی – امریکایی، در دوران مورد بحث در این کتاب است.
اندرسون همچنین در کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» از شکاف میان نظریه و عمل در مارکسیسم اروپای غربی سخن می‌گوید و به دانشگاهی شدن مارکسیسم اروپای غربی و فاصله گرفتن آن از عمل سیاسی اشاره می‌کند.
قد علم کردن ساختارگرایی و پساساختارگرایی در برابر مارکسیسم از دیگر موضوعاتی است که در کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» به آن پرداخته شده است. اندرسون در این کتاب، در بحث از ساختارگرایی و پساساختارگرایی و جایگزینی آن‌ها با مارکسیسم در دورانی که او تحولات مارکسیسم غربی را در آن بررسی می‌کند، به نقد این دو نحلۀ فکری نیز می‌پردازد.
از دیگر موضوعاتی که در کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» مطرح است، سربرآوردن جنبش‌ زنان و جنبش صلح و مسائلی است که با پیدایش این جنبش‌ها، پیش روی جنبش کارگری قرار می‌گیرد. اندرسون، با در نظر گرفتن این جنبش‌ها، طیفی از اولویت‌ها را برای توسعۀ بیشتر تفکر مارکسیستی در دهۀ 80 میلادی پیشنهاد می‌کند.
کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» از مقدمه‌ای به‌قلم فرانک لنتریچیا، مقدمه و مؤخرۀ نویسنده، سه فصل و بخشی شامل ضمیمه‌های کتاب تشکیل شده است.
فصل‌های سه‌گانۀ کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» عبارتند از: «آن‌چه پیش‌بینی و آن‌چه محقق شد»، «ساختار و سوژه» و «طبیعت و تاریخ».
«بحران مارکسیسم (1931)»، «ده تز درباره‌ی مارکسیسم امروز (1950)»، «بحران مارکسیسم (1978)»، «آخرین مصاحبه با پولانزاس: پاسخ دیریاب (1979)» و «گاه‌شمار چپ نو و جانشینان آن، یا: امروزه باید چه کسی را از مد افتاده دانست؟» هم مطالبی هستند که در بخش ضمیمه‌های کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» آمده‌اند.
در بخشی از کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» می‌خوانید: «اساساً وجه ممیزه‌ی نقدی که ماتریالیسم تاریخی ارائه می‌کند این است که به شکلی جدایی‌ناپذیر و مداوم شامل خودانتقادی می‌شود. به بیان دیگر، مارکسیسم نظریه‌ای درباب تاریخ است که توأمان مدعی ارائه‌ی تاریخی درباره‌ی خود نظریه نیز هست. نوعی مارکسیسمِ مارکسیسم از همان آغاز در منشور این سنت حک شده بود، یعنی از زمانی که مارکس و انگلس شرایط اکتشافات فکری خود را همچون ظهور تناقضات طبقاتی تعیین‌کننده‌ی خود جامعه‌ی سرمایه‌داری تعریف کردند و اهداف سیاسی‌شان را نه صرفاً معطوف به "یک وضع ایده‌آل امور"، بلکه معطوف به "حرکت واقعی چیزها" دانستند. این برداشت عاری از هر نوع اثباتی‌گریِ خوش‌خیالانه بود – تو گویی زین‌‌پس حقیقت را، زمان و هستی را، صیرورت ضمانت می‌کند، آموزه‌های آنان نیز به صرف غوطه‌ور بودن در تغییر از خطا مصون‌اند.»

دربارۀ پری اندرسون، نویسندۀ کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی»
پری اندرسون (Perry Anderson)، متولد 1938، روشنفکر، مورخ و مقاله‌نویس بریتانیایی، استاد تاریخ و جامعه‌شناسی در دانشگاه UCLA امریکا و از متفکران جریان چپِ نو است. آثار اندرسون جامعه‌شناسی تاریخی، تاریخ فکری و تحلیل فرهنگی را دربرمی‌گیرد و مطالعات او متمرکز بر مارکسیسم غربی است.
از آثار پری اندرسون می‌توان به کتاب‌های «تبارهای دولت‌های استبدادی»، «گذار از عهد باستان به فئودالیسم»، «فرمان و دیوان: سیاست خارجی امریکا و نظریه‌پردازان آن» و «معادلات و تناقضات آنتونیو گرامشی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی»
کتاب «در مسیر ماتریالیسم تاریخی» با ترجمه و مقدمۀ علیرضا خزائی در نشر چرخ و با همکاری نشر چشمه منتشر شده است. علیرضا خزائی، متولد 1369، مترجم ایرانی است. از دیگر ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «ملاحظاتی درباره‌ی مارکسیسم غربی» اشاره کرد.