مرگ ایوان ایلیچ

کتاب «مرگِ ایوان ایلیچ» اثر لِف تالستوی
داستانی کلاسیک درباب مرگ. اگر از چند شاهکار ادبی دربارة مرگ بخواهیم نام ببریم، بی‌شک رمان کوتاه «مرگِ ایوان ایلیچ» لِف تالستویِ بزرگ، یکی از این شاهکارهاست.
رمان «مرگ ایوان ایلیچ»، با عنوان اصلی Смерть Ивана Ильича، تأملی درباب مرگ و مواجهه با آن، از خلال قصه‌ای با ساخت‌وپرداختی ماهرانه است.
رمان «مرگ ایوان ایلیچ» چنانکه حمیدرضا آتش‌برآب در مقدمۀ خود بر ترجمه‌اش از این رمان و دو داستان کوتاه دیگر تالستوی توضیح داده است، اولین اثر دوران بازگشت تالستوی به کار قصه‌نویسی، بعد از دوره‌ای وقفه در این کار، است.
رمان «مرگ ایوان ایلیچ» اگرچه به‌لحاظ حجم با دو شاهکار بزرگ تالستوی، یعنی «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا»، برابری نمی‌کند اما به‌لحاظ شهرت و اهمیت و ارزش ادبی با آن دو رمان پهلو می‌زند و از آثار بسیار مهم تالستوی به‌حساب می‌آید.
ولادیمیر نابوکوف رمان «مرگ ایوان ایلیچ» را «درخشانترین، کاملترین و پیچیده‌ترین اثر تالستوی» توصیف کرده و گی دو موپاسان، دربارۀ احساس خود بعد از خواندن این رمان و تأثیری که رمان «مرگ ایوان ایلیچ» بر او گذاشته، گفته است: «خواندن "مرگ ایوان ایلیچ" تالستوی، من را به‌کلی از خود ناامید کرده است. می‌خواستم تک‌تک کتابهام را بسوزانم.»
رمان «مرگ ایوان ایلیچ» دستمایۀ چند اقتباس سینمایی هم قرار گرفته است.
متن اصلی رمان کوتاه «مرگ ایوان ایلیچ» اولین بار در سال 1886 منتشر شده است.

مروری بر رمان «مرگ ایوان ایلیچ»
شخصیت اصلی رمان «مرگ ایوان ایلیچ» مردی مرفه و ممتاز و موفق به نام ایوان ایلیچ است که در اوج موفقیت در زندگیِ شغلی ناگهان به بیماری‌ لاعلاجی دچار می‌شود و این بیماری او را به تدریج به جانب مرگ سوق می‌دهد.
تالستوی در رمان «مرگ ایوان ایلیچ» با جزئی‌نگریِ یک داستان‌نویس بزرگ و چیره‌دست و کاربلد، مراحل مرگ و مواجهه با آن را از آغاز بیماری تا جان‌سپردن ترسیم می‌کند. او هنرمندانه و با تخیلی مثال‌زدنی به درون فرد محتضر راه می‌گشاید و حالات روحی او را مجسم می‌کند و نوسانات روحی و روانی انسان روبه‌مرگ و تحول درونی‌ای را که این انسان از بیماری تا مرگ تجربه می‌کند، مرحله به مرحله، به تصویر می‌کشد.
لف تالستوی همچنین در رمان «مرگ ایوان ایلیچ» مرگ را، هم از منظر آن‌ کسی که خود درحال جان دادن است روایت می‌کند و هم از منظر آنها که هنوز لحظۀ مرگ خودشان فرا نرسیده است و گویی این‌گونه می‌پندارند که مرگ همواره برای دیگری رخ می‌دهد و هیچ‌وقت سراغ خودشان نمی‌آید و آن‌ها خود تا ابد زنده‌اند.
رمان کوتاه «مرگ ایوان ایلیچ» روایت تلخِ تنهاییِ دمِ مرگ است و بیانگر اینکه مرگ هرکس تنها مرگ خود اوست و کسی را به مرگ دیگری راهی نیست.

دربارۀ لف تالستوی، نویسندۀ رمان «مرگ ایوان ایلیچ»
لف نیکلایویچ تالستوی (Лев Николаевич Толстой)، متولد 1828 و درگذشته به سال 1910، از بزرگترین نویسندگان قرن نوزدهم روسیه و همۀ قرون است. جامعۀ شهری و روستاییِ روسیۀ قرن نوزدهم و مسائل اجتماعی و ملی و فرهنگی و اخلاقی این جامعه، عشق و رابطۀ زناشویی، فقر، ظلم، نابرابری، زندگی دهقانان، جنگ و مرگ از موضوعات اصلی آثار تالستوی هستند.
تالستوی، فعال اجتماعی هم بود و از این بابت تحت فشار حکومت وقتِ روسیه قرار داشت. او به‌ویژه در زمینۀ آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان طرح‌های نوآورانه‌ای را در روسیه بنیان گذاشت.
تالستوی همچنین مدافع زندانیان سیاسی و دینی و سربازان فراری بود و نیز بنیانگذار سازمانی برای کمک به روستاییانی که محصولاتشان از بین می‌رفت. او از دوره‌ای به بعد سیگار و الکل و شکار حیوانات را کنار گذاشت چرا که به این باور رسید که این‌ها تفریحات و لذت‌ها و سرگرمی‌هایی ظالمانه‌اند. دربرابر اعتقادات و اقدامات و شهرتی که تالستوی در بیرون روسیه به دست آورده بود حکومت وقت هم بیکار نمی‌نشست. پلیس تزاری او را زیر نظر داشت و آثارش قبل از انتشار توقیف ‌می‌شد و حتی به او انگ دیوانگی زدند.
از آثار لف تالستوی می‌توان به رمان‌های «جنگ و صلح»، «آنا کارنینا» و «رستاخیز» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «مرگ ایوان ایلیچ»
ترجمۀ حمیدرضا آتش‌برآب از رمان «مرگ ایوان ایلیچ» در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است. این ترجمه با مقدمه‌ای از مترجم، ترجمۀ دو داستان کوتاه از تالستوی به نام‌های «مردم بینوا» و «نیروی کودکی»، بیوگرافی‌ای با عنوان «او تالستوی کبیر» است و دو یادداشت دیگر همراه است.
حمیدرضا آتش‌برآب، متولد 1356 در اهواز، مترجم ایرانی و پژوهشگر زبان و ادبیات روسی است. آتش‌برآب در دانشگاه دولتی مسکو تحصیل کرده و تاکنون آثار زیادی را از ادبیات روسیه به فارسی ترجمه کرده است. از جمله ترجمه‌های او از ادبیات روسیه می‌توان به کتاب‌های «جنایت و مکافات»، «سوارکار مفرغی»، «یادداشت‌های زیرزمینی»، «مرشد و مارگاریتا»، «یادداشتهای شیطان»، «یادداشتهای اینجانب»، «خندۀ سرخ» و «قمارباز» اشاره کرد.
از رمان «مرگ ایوان ایلیچ» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است. کاظم انصاری و سروش حبیبی از مترجمان مطرحی هستند که این رمان را به فارسی ترجمه کرده‌اند.
ترجمۀ کاظم انصاری از رمان «مرگ ایوان ایلیچ» اولین بار در مرداد 1341 خورشیدی در شمارۀ سی‌ونُهم مجلۀ «کیهان هفته» منتشر شده و بعد از آن در شرکت سهامی کتابهای جیبی و انتشارات جامی هم تجدید چاپ شده است.
ترجمۀ سروش حبیبی از رمان «مرگ ایوان ایلیچ» را نشر چشمه منتشر کرده است.