سرشت تلخ بشر

کتاب «سرشت تلخ بشر» اثر آیزایا برلین
گشت‌وگذاری در آرمانشهرها و نگاهی به تأثیر اندیشه‌های آرمانشهری بر جوامع بشری و زندگی آدمیان. کتاب «سرشت تلخ بشر: جستارهایی در تاریخ اندیشه‌ها»، با عنوان اصلی The Crooked Timber of Humanity: Chapters in the History of Ideas، مجموعه‌ای است از جُستارهای آیزایا برلین دربارۀ تاریخ اندیشه‌ها که توسط هنری هاردی در این کتاب گردآوری و منتشر شده‌اند.
جستارهای گردآمده در کتاب «سرشت تلخ بشر» جستارهایی مستقل و درعین‌حال به‌هم‌پیوسته‌اند. این جستارها را یک ایده و نظرگاه مشترک به تاریخ اندیشه‌ها به‌هم متصل می‌کند.
آیزایا برلین در کتاب «سرشت تلخ بشر»، به‌پیروی از دغدغه‌های آزادی‌خواهانه و لیبرالی‌‌اش، با نگاهی نقادانه، اندیشه‌هایی را در تاریخ جوامع بشری مرور و بررسی می‌کند که با وعدۀ خوشبختی بشریت و برپایی جهانی مبتنی بر اخلاقیاتِ نیک، دوزخ‌هایی هولناک را برای جوامع انسانی ساخته‌اند.
کتاب «سرشت تلخ بشر» مجموعه‌ای است از جستارهایی علیه هرگونه مطلق‌گرایی و آرمانشهرگرایی.

مروری بر کتاب «سرشت تلخ بشر»
جان کلام و جوهر اندیشۀ آیزایا برلین و ایدۀ مرکزی او در کتاب «سرشت تلخ بشر» این است که انسان، کامل نیست و تصور رساندن انسان‌ها و جوامع انسانی به کمال، تصوری واهی است که از دل آن، هول و وحشت سربرمی‌آورد.
برلین در کتاب «سرشت تلخ بشر» آرمانخواهی و نتایج آن را، از اعصارِ دور و کهن تا روزگاران جدیدتر، می‌کاود و عواقب ویرانگر آن را نشان می‌دهد. برلین، به‌تأسی از کانت، بر این باور است که انسان کامل نیست و درنتیجه نمی‌تواند به کمال مطلق دست پیدا کند. جستارهای کتاب «سرشت تلخ بشر» براساس همین ایده و طرز نگاه به انسان نوشته شده‌اند.
برلین در کتاب «سرشت تلخ بشر» روشنفکری هوادارِ تکثر و منتقد مطلق‌گرایی است و بر این باور است که ایده‌های آرمانشهرگرایانه، در عمل، جز تباهی و تاریکی و ظلم و وحشت، چیزی به بار نیاورده‌اند و نمی‌آورند.
کتاب «سرشت تلخ بشر» کتابی است که به ما می‌آموزد به‌ جای دربست چسبیدن به یک ایده و آن را کامل پنداشتن و نیز به جای دل خوش داشتن به رسیدن به کمال مطلق، نقص آدمیان را و نقص خود به‌عنوان انسان را بپذیریم و هیچ ایده‌ای را مطلق نپنداریم و با نگاهی شکاک و مردد و نقادانه و تکثرگرا به هر ایده‌ای بنگریم.
آیزایا برلین در کتاب «سرشت تلخ بشر» با اِشرافی که بر تاریخ اندیشه‌ها و متون فلسفی و ادبی دارد، آرمانشهرگرایی را در تاریخ اندیشه مرور و نتایج آن را نشان می‌دهد تا از خلال جستارهای این کتاب، درکی از دنیای معاصر و وضعیت‌های هراس‌انگیزی که برای انسان و جوامع معاصر پدید آمده ارائه دهد.
کتاب «سرشت تلخ بشر» از پیشگفتار هنری هاردی، ویراستار انگلیسی کتاب، و هشت جستار تشکیل شده است.
جستارهای هشت‌گانۀ کتاب «سرشت تلخ بشر» عبارتند از: «در پی دنیایی آرمانی»، «افول اندیشه‌های آرمانشهرگرایانه در غرب»، «جامباتّیستا ویکو و تاریخ فرهنگی»، «نسبیت‌گرایی ادعا شده در اندیشۀ اروپایی سدۀ هجدهم»، «ژوزف دو مستر و خاستگاه فاشیسم»، «فراز و نشیب وحدت اروپا»، «تقدیس ارادۀ رمانتیک» و «ترکۀ خمیده».
در بخشی از جستار «در پی دنیایی آرمانی» از کتاب «سرشت تلخ بشر» می‌خوانید: «اگر بناست امید به درک دنیای اغلب خشونت‌باری داشته باشیم که در آن زندگی می‌کنیم (و بدانیم که در صورت درک نکردن این دنیا نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که در آن و نسبت به آن رفتاری عقلانی از خود نشان دهیم)، نباید توجهمان را فقط به نیروهای عظیم غیربشری، طبیعی و ساختۀ بشر، که بر ما تأثیر می‌گذارند، معطوف کنیم. هدف‌ها و انگیزه‌هایی را که هدایت‌کنندۀ عمل بشرند باید در پرتو تمام چیزهایی که می‌دانیم و می‌فهمیم ارزیابی کنیم؛ خاستگاه‌ها و پیشرفتشان، جوهرشان و از همه مهم‌تر اعتبارشان را باید با دیدی انتقادی و به یاری تمام منابع فکری‌ای که در اختیار داریم بررسی کنیم. این نیاز مبرم، فارغ از ارزش ذاتی کشف حقیقت در مورد مناسبات افراد بشر، علم اخلاق را به رشته‌ای بدل می‌کند که از نظر اهمیت در اولویت قرار دارد. تنها بربرها در این مورد کنجکاو نیستند که از کجا آمده‌اند، چگونه به این جایی که هستند رسیده‌اند، به ظاهر به کجا می‌روند، آیا می‌خواهند به آن‌جا بروند، و اگر آری، چرا، و اگر نه، چرا.»

دربارۀ آیزایا برلین، نویسندۀ کتاب «سرشت تلخ بشر»
سِر آیزایا برلین (Sir Isaiah Berlin)، متولد 1909 و درگذشته به سال 1997، نظریه‌پرداز اجتماعی و سیاسی، مورخ اندیشه و متفکر و فیلسوفِ لیبرالِ روسی – بریتانیایی بود. برلین با نوشتن میانه‌ای نداشت و آثارش متن سخنرانی‌ها و گفتارهایی شفاهی هستند که روی کاغذ آمده و بازنویسی و ویرایش و منتشر شده‌اند.
برلین مترجم آثار ایوان تورگنیف، نویسندۀ بزرگ کلاسیک قرن نوزدهم روسیه، از روسی به انگلیسی بود. او همچنین در طول جنگ جهانی دوم برای سرویس دیپلماتیک بریتانیا کار کرد و ده سال هم در دانشگاه آکسفورد درس داد.
از آثار آیزایا برلین می‌توان به کتاب‌های «متفکران روس»، «ذهن روسی در نظام شوروی»، «آزادی و خیانت به آزادی» و «ریشه‌های رومانتیسم» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «سرشت تلخ بشر»
کتاب «سرشت تلخ بشر: جستارهایی در تاریخ اندیشه‌ها» با ترجمۀ لی‌لا سازگار در انتشارات ققنوس منتشر شده است.
لی‌لا سازگار، متولد 1328 در تهران، مترجم ایرانی است. سازگار تحصیلکردۀ علوم سیاسی در دانشگاه تهران است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «خون دیگران»، «ماکیاوللی برای همه»، «راهنمای نگارش تاریخ» و «آثار بزرگ سیاسی از ماکیاوللی تا روزگار ما» اشاره کرد.