خاطرات مسکو

کتاب «خاطرات مسکو» اثر والتر بنیامین
خاطرات والتر بنیامین از سفرش به مسکو در اواسط دهۀ 20 میلادی، یعنی سال‌های آغازین قدرت گرفتن بلشویک‌ها و استقرار حکومت کمونیستی در روسیه.
کتاب «خاطرات مسکو» اثری اتوبیوگرافیک و چندوجهی است؛ اثری که با خواندن آن، هم به خلوت بنیامین و زندگی خصوصی او راه می‌یابیم و بنیامینِ عاشق را ملاقات می‌کنیم و هم با بنیامین فیلسوف و کنجکاو و دقیق در وجوه گوناگون شهر و جامعه و فرهنگ و تاریخ مواجه می‌شویم.
بنیامین در کتاب «خاطرات مسکو» تصویری دقیق و جزئی‌نگرانه از مسکوِ میانۀ دهۀ 20 میلادی به دست می‌دهد؛ تصویری که می‌تواند راهنمایی مفید برای کسانی باشد که دوست دارند دربارۀ آن دوره از تاریخ و جامعۀ روسیه، خصوصاً مسکو، بدانند و با وجوهی از سبک زندگی مردم مسکو در آن دوره آشنا شوند.

مروری بر کتاب «خاطرات مسکو»
والتر بنیامین، متفکری پرسه‌زن و حساس به خُرده‌ریزها و جزئیاتی حاشیه‌ای بود؛ جزئیاتی که تصویری دقیق از تاریخ به دست می‌دهند. در کتاب «خاطرات مسکو» او نیز این حساسیت، آشکارا هویداست.
یکی از انگیزه‌هایی که بنیامین را در اواسط دهۀ 20 میلادی به مسکو کشاند، آسیا لاسیسِ روزنامه‌نگار بود؛ زنی که بنیامین عاشقش بود و به‌لحاظ فکری و عاطفی، بسیار بر بنیامین تأثیر گذاشته بود. بنابراین عجیب نیست که بخشی از کتاب «خاطرات مسکو» شرح این عشق باشد و دردِ این عشق. در کتاب «خاطرات مسکو» چندوچونِ این عشق را، از خلال روایت بنیامین از ملاقات‌هایش با آسیا لاسیس و آن‌چه دربارۀ او و عشقش به او می‌نویسد، درمی‌یابیم.
اما گذشته از مقولۀ عشق، بنیامین یک مارکسیستِ انقلابی هم بود و سفرش به روسیۀ انقلابی، روسیه‌ای که کمونیسم بر آن سیطره یافته بود، می‌توانست فرصتی باشد برای اینکه ببیند آرمان‌هایش تا چه حد عملاً در روسیه به‌اجرا درآمده‌اند. واقعیت اما، آن‌گونه که بنیامین در کتاب «خاطرات مسکو» از مشاهداتش می‌نویسد، چیزِ دندان‌گیری نبوده و با تصورات بنیامین از تحقق آرمان انقلابی‌اش فاصله داشته است و در کتاب «خاطرات مسکو» می‌بینیم که این حقیقت تلخ، بنیامین را سرخورده کرده بوده است.
والتر بنیامین همچنین در کتاب «خاطرات مسکو» در خیابان‌های سرد و یخبندان مسکو پرسه می‌زند و آن‌گونه که عادت اوست، در مظاهرِ ریز زندگی فرهنگی و اجتماعی مردم، در اسباب‌بازی‌ها و اشیاء و هرآنچه متعلق به زندگی روزمرۀ مردم است، باریک می‌شود و تاریخ را، چنانکه شیوۀ اوست، در این خُرده‌ریزها می‌جوید نه در رویدادهای بزرگ که در تاریخ رسمی از آن‌ها سخن می‌رود.
در زمانی که بنیامین در مسکو است مِیِرهولد، کارگردان بزرگ تئاتر، در روسیه مشغول تمرینِ اجرای نمایشنامۀ «بازرس» گوگول است و در کتاب «خاطرات مسکو» اشاره‌ای هم به این موضوع می‌شود.
کتاب «خاطرات مسکو» عرصۀ تلاقیِ بنیامینِ عاشق، بنیامینِ کاوشگرِ شهرها و مظاهر زندگی شهری، بنیامینِ کنجکاو به فرهنگ‌ها و خُرده‌فرهنگ‌های مختلف، بنیامینِ فیلسوف و بنیامینِ سیاسی است.
در پایان کتاب «خاطرات مسکو» نامه‌هایی هم از والتر بنیامین آمده که با سفر او به مسکو مرتبط هستند.
در بخشی از کتاب «خاطرات مسکو» می‌خوانید: «موزۀ اسباب‌بازی‌های مسکو بزرگ‌ترین کلکسیون را در بر دارد. سه قفسه از این موزه انباشته از اسباب‌بازی‌های گِلی از منطقۀ شمالی روسیه است. حالت روستایی خوش‌بنیۀ این عروسک‌های ناحیۀ ویاتکا در تضاد با وضعیت قویاً شکنندۀ آن‌ها قرار دارد. با این ‌همه، در این سفر طولانی جان سالم به‌در برده‌اند. و این خوب است که به یک پناهگاه امن در موزۀ مسکو دست یافته‌اند. چراکه، چه کسی می‌داند که تا چه مدت حتی این نوع از هنر مردمی بتواند پیشرفت پیروزمندانۀ فناوری‌هایی را بربتابد که امروزه سرتاسر روسیه را درنوردیده!»

دربارۀ والتر بنیامین، نویسندۀ کتاب «خاطرات مسکو»
والتر بندیکس شونفلیس بنیامین (Walter Bendix Schönflies Benjamin)، متولد 1892 و درگذشته به سال 1940، فیلسوف، منتقد فرهنگی، مترجم، برنامه‌ساز رادیو و نویسندۀ مارکسیست آلمانی بود.
بنیامین متفکری چندوجهی با حوزۀ علائقی متنوع بود. نوشته‌های نظری او عرصه‌های گوناگونی، از جمله زیبایی‌شناسی و ادبیات و تئاتر، را دربرمی‌گیرد. او با متفکران مکتب فرانکفورت، مخصوصاً تئودور آدورنو، در ارتباط بود و همچنین از دوستان برتولت برشت، نمایشنامه‌نویس مشهور آلمانی، بود.
والتر بنیامین اگرچه در زمان حیاتش آن‌طور که باید مشهور و شناخته نشد اما بعد از مرگش به یکی از تأثیرگذارترین و معروف‌ترین متفکران بدل شد.
مرگ تراژیک بنیامین درحالی رقم خورد که در سال 1940 از دست نازی‌ها ‌می‌گریخت. او و گروهی دیگر از پناهنگدان یهودی از مرز فرانسه وارد اسپانیای دوران زمامداری فرانکو شده بودند. مقصد نهایی‌ بنیامین امریکا بود اما دولت فرانکو به پلیس اسپانیا دستور داد پناهندگانی که وارد اسپانیا شده بودند، از جمله والتر بنیامین، را به فرانسه برگردانند و بنیامین، تا به دست گشتاپو نیفتد، به زندگی خود پایان داد.
از آثار والتر بنیامین می‌توان به «خیابان یک‌طرفه»، «اثر هنری در دوران بازتولیدپذیری تکنیکی آن»، «تزهایی درباره‌ی فلسفه‌ی تاریخ» و «در باب زبان و زبان بشری» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «خاطرات مسکو»
کتاب «خاطرات مسکو» با ترجمۀ یوسف نوری‌زاده در انتشارات ناهید منتشر شده است. اساس این ترجمه، متنِ انگلیسیِ کتاب بوده است.
یوسف نوری‌زاده، متولد 1345، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «آناتومی یک لحظه»، «ادبیات نازی در قارۀ امریکا»، «ما همه چیز می‌خواهیم» و «چهار سخنرانی دربارۀ مارکسیسم» اشاره کرد.