همواره مستدام سپس نابود

کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» نوشتۀ الکسی یورچاک
چه شد که شوروی فروپاشید؟ در این باره بسیار گفته و نوشته‌اند اما تحلیل الکسی یورچاک از این واقعه، در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود»، قدری متفاوت با تحلیل‌های مرسوم و متداول است.
کتاب «همواره مستدام، سپس نابود: واپسین نسل شوروی»، با عنوان اصلی Everything was Forever, Until it was No More: The Last Soviet Generation، در تحلیل علل فروپاشی شوروی و آنچه باعث این واقعه شد، از دوگانه‌سازی‌های معمولِ خِیر و شَرّی و دوقطبی‌سازی‌های مبتنی بر مردم و حکومت و صدق و ریا و زندگی خصوصی و زندگی عمومی و فرهنگ رسمی و فرهنگ غیررسمی و نظایر این‌ها پرهیز می‌کند و در واکنشی نقادانه به چنین دوگانه‌سازی‌هایی، از تضاد و تناقضی پیچیده‌تر در درون نظام شوروی و در میان آخرین نسل از مردم تحت سیطرۀ این نظام سخن می‌گوید.
الکسی یورچاک در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» بر آن است که نشان دهد چرا فروپاشی شوروی برای مردم تحتِ سلطۀ این نظام، هم غیرمنتظره بود و هم انگار بدیهی و قابل پیش‌بینی می‌نمود.
کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» یک پژوهش مردم‌شناختی، تاریخی و زبان‌شناختی دربارۀ آخرین دهه‌های حکومت شوروی و فروپاشی این حکومت است.
اسلاوی ژیژک در ستایش از کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» گفته است: «همواره مستدام، سپس نابودِ الکسی یورچاک با همان عنوانش مرا بی‌درنگ شیفتۀ خود کرد، با آن دلالت فلسفیِ عمیقش که ابدیّت، خود، مقوله‌ای تاریخی است: وضع می‌تواند مدتی ابدی باشد. روح این پارادوکس در کل اثر ساری‌وجاری است. این کتاب، به مدد جزئیاتی شگفت، روایت متفاوتی از تجزیۀ تدریجی نظام شوروی از درون فضای ایدئولوژیک و فرهنگی آن به دست می‌دهد، و دورویی و فلاکتِ ناشی از این فرایند را برملا می‌کند. من کتاب یورچاک را بهترین اثر دربارۀ واپسین دورۀ نظام شوروی می‌دانم – همواره مستدام، سپس نابود فقط تاریخ نیست، خواندنش لذت‌بخش هم هست: یک اثر هنری واقعی.»
متن اصلی کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» اولین بار در سال 2005 منتشر شده است. یورچاک این کتاب را اول به زبان انگلیسی نوشت و منتشر کرد اما بعدها آن را، با تجدید نظر و اضافاتی، به روسی هم بازنویسی کرد. متن روسی کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» اولین بار در سال 2014، با عنوان روسی Это было навсегда, пока не кончилось. Последнее советское поколение، منتشر شد.

مروری بر کتاب «همواره مستدام، سپس نابود»
تمرکز اصلی پژوهش الکسی یورچاک در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» بر زیست و سبک زندگیِ آخرین نسل از مردمی است که تحت سیطرۀ حکومت شوروی زیستند. یورچاک در این کتاب، بازۀ زمانی اواسط دهۀ 1950 تا اواسط دهۀ 1980 را موضوع مطالعه قرار داده و سعی کرده، از طریق بررسی دگرگونی‌ شیوه‌های تبلیغیِ حکومت شوروی در بازۀ زمانی مذکور و نیز نوع مواجهۀ مردم با حکومت و دستگاه‌های تبلیغی آن، نشان دهد که چرا مردم، در مواجهه با فروپاشی شوروی، احساسی تناقض‌آمیز داشتند، یعنی این فروپاشی هم برایشان شگفت‌انگیز و غافلگیر کننده بود و هم انگار وقوع آن را پیشاپیش دریافته بودند و انتظار می‌کشیدند.
کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» ریشۀ حسّ تناقض‌آمیز مردمِ تحت سیطرۀ نظام شوروی، حینِ مواجهه با فروپاشی این نظام، را در ماهیت تناقض‌آمیزِ خود این نظام در سی سالِ پایانیِ سیطره‌اش بر روسیه و نیز در رفتار تناقض‌آمیزِ آخرین نسل شوروی در مواجهه با این نظام جستجو می‌کند؛ رفتاری که به‌اعتقاد یورچک و برخلاف یکی از تفسیرهای رایج دربارۀ مواجهۀ مردم شوروی با حکومتشان، ریاکارانه نبوده است بلکه ناشی از یک سبکِ زندگی مبتنی بر پذیرش حکومت و درعین‌حال بی‌اعتنایی به آن و نیز تفسیرِ ارزش‌ها و شعارهای ایدئولوژیک حکومت، به‌گونه‌ای متفاوت با تفسیر حکومت از همان ارزش‌ها و شعارها بوده است.
یورچاک در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» نشان می‌دهد که تناقض رفتاریِ آخرین نسل شوروی در قبال این نظام، برآمده از تغییری در رویکردهای تبلیغی خود آن حکومت بوده است و درنتیجه، این خود حکومت شوروی بوده که شرایط فروپاشی خود را فراهم آورده است.
در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» سخن از حکومتی است که، در تلاش برای بقای خود، دست به اقدامات تبلیغی‌ای می‌زد که درنهایت، به‌طرزی تناقض‌آمیز، فروپاشی‌اش را رقم زدند و مردمی که، بی‌آنکه آگاهانه برنامه‌ای برای سرنگونی حکومتشان داشته باشند، با سبکِ مواجهه‌شان با حکومت، با پذیرش آن و در‌عین‌حال، نادیده انگاشتنش، با بی‌تفاوتی‌ای انگار غیرعامدانه در قبال آن، باعث فروپاشی‌اش شدند.
نویسنده در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود»، در عینِ تمرکز بر دهه‌های پایانی حکومت شوروی، در ریشه‌یابی فروپاشی این حکومت، دامنۀ زمانی پژوهش خود را تا سالهای آغازین تشکیل حکومت شوروی نیز می‌گستراند تا نشان دهد بذرِ تناقضی که منجر به فروپاشی شوروی شد، از همان آغاز در دل رویکردِ ایدئولوژیک این حکومت، که به‌طرزی تناقض‌آمیز از خلاقیت و نوآوری و نقادی دفاع می‌کرد و همزمان به کنترل حزبیِ خلاقیت و نوآوری و نقادی باور داشت، کاشته شد و از دل همین تناقض بود که آخرین نسل شوروی، درعین باور داشتن به آرمانهای عدالتخواهانه و انسانی سوسیالیستی، آنها را به‌گونه‌ای بازتفسیر می‌کردند که متفاوت با تفسیرهای حکومتی بود.
کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» همچنین نشان می‌دهد که چگونه در واپسین دهه‌های استقرار نظام شوروی، تبلیغات ایدئولوژیک از معنا و محتوا تهی شده بودند و صرفاً فُرم‌هایی بودند که خلاقیت مردم را برای وارونه‌سازی آن تبلیغات و بازی‌های طنازانه و آبزورد با آن‌ها برمی‌انگیختند و زمینه‌ای مهیا می‌کردند برای اینکه مردم، درحالی‌که خودشان هم از قبل پیش‌بینی نمی‌کردند، حین به‌جا آوردن آداب و تشریفات و مناسک ایدئولوژیک حکومت شوروری، از چارچوب‌های این حکومت عدول کنند و خود را در موقعیت‌های زمانی و مکانیِ دیگری بیابند و، در عینِ حضور در زمان و مکان واقعی که همان شوروی کمونیستی و سه دهۀ آخرِ عمرِ این حکومت بود، زمان‌ها و مکان‌های دیگری خلق کنند و این‌گونه نظام شوروی را، بی هیچ برنامۀ از پیش فکر شده‌ای، به‌جانب پرتگاه هُل بدهند.
با همین رویکرد است که نویسنده در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» به ثبت تجربه‌های گروهی از آخرین نسل شوروی از زندگی در شورویِ دهه‌های منتهی به فروپاشی می‌پردازد، پوسترهای تبلیغاتی و طنزها و فکاهه‌های رسمی آن دوره را می‌کاود و نیز نمونه‌هایی از طنزهای غیررسمی ساخته شده در آن دوره و مربوط به آن دوره را نقل می‌کند.
کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» از هفت فصل، یک بخش نتیجه‌گیری و یک مؤخره تشکیل شده است.
فصل‌های هفت‌گانۀ کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» عبارتند از: «سوسیالیسم پسین: دولتی ابدی»، «سیطرۀ شکل: تحول رویکردی غریب استالین»، «پشت و روی ایدئولوژی: اخلاق و بوطیقا»، «زیست "وُنیه‌ای": محیط‌های قلمروزدایی‌شده»، «غرب خیالی: دگرجای سوسیالیسم پسین»، «رنگ‌های واقعی کمونیسم: کینگ کریمزِن، دیپ پرپل، پینک فلوید» و «آیرونی مُرده: نِکرواستتیکز، "استیوب" و آنِکدوت».

دربارۀ الکسی یورچاک، نویسندۀ کتاب «همواره مستدام، سپس نابود»
الکسی ولادیمیروویچ یورچاک (Алексей Владимирович Юрчак)، متولد 1960، استاد دانشگاه و مردم‌شناسِ روسی - امریکایی است. او استاد مردم‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی است.
یورچاک متولد روسیه و خودش جزو همان نسلی است که در کتاب «همواره مستدام، سپس نابود» درباره‌اش نوشته است. تحقیقات او بر تاریخ اتحاد جماهیر شوروی و تحولاتی متمرکز است که پس از شوروی، در روسیه و جمهوری‌های شوروی سابق به وقوع پیوستند.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «همواره مستدام، سپس نابود»
کتاب «همواره مستدام، سپس نابود: واپسین نسل شوروی» با ترجمه و مقدمۀ دامون افضلی در نشر نی منتشر شده است. اساس این ترجمه، متنِ انگلیسی کتاب بوده است.

دامون افضلی، متولد 1365، مترجم ایرانی است. او، به‌جز کتاب «همواره مستدام، سپس نابود»، کتابی با عنوان «سوداگرانِ خشونت‌پیشه: کاربرد زور در ساختن سرمایه‌داری روسی» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.