آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی

کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی بر اساس مفاهیم و ابزارهای تفکر انتقادی»، نوشتۀ لیندا الدر و ریچارد پل
«آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی بر اساس مفاهیم و ابزارهای تفکر انتقادی»، با عنوان اصلی The Thinker's Guide to The Art of Socratic Questioning: Based on Critical Thinking Concepts and Tools، کتابی است که روش تفکر انتقادی را، با ارجاع به شیوة پرسشگری سقراطی، به دانش‌آموزان دبستانی و دبیرستانی یاد می‌دهد. لیندا الدر و ریچارد پل، متخصصان و آموزگاران برجستۀ تفکر انتقادی، در این کتاب نیز مانند بسیاری از دیگر آثار مشترکشان به پروژة آموزش تفکر انتقادی پرداخته‌اند و این‌بار در راستای همین پروژه به سراغ سقراط رفته‌اند تا نشان دهند که فلسفه‌ورزی مبتنی بر پرسشگریِ این فیلسوف بزرگ یونان باستان چقدر بر پرورش تفکر انتقادی مؤثر است و چگونه می‌توان با وارد کردن اصول تفکر انتقادی به پرسشگری سقراطی، سنت و میراث سقراط را برای بسطِ تفکر انتقادی به کار بست. الدر و پل در کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی» به دنبال آن‌اند که هم به شیوة نظری و هم به شیوة عملی نشان دهند که پرسشگری به شیوة سقراط چه کاربردی در آموزش تفکر انتقادی دارد. آنها به همین منظور ویژگی‌های شیوة پرسشگری سقراطی و نسبت آن با تفکر انتقادی را شرح می‌دهند. هدف لیندا الدر و ریچارد پل در کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی» این است که، ضمن آموزش تفکر انتقادی با ارجاع به روش سقراط، اهمیت پرسشگری در آموزش را نیز نشان دهند. در این کتاب نیز، مانند دیگر کتاب‌های الدر و پل در زمینۀ تفکر انتقادی، یاد می‌گیریم که چگونه خود فرایند تفکر را دستمایۀ تفکر قرار دهیم و هر باورِ عادت‌شده و بدیهی‌انگاشته‌ای را دربَست نپذیریم و حتی مسلّم‌ترین امور را نیز به پرسش بگیریم و در آنها چون‌وچرا کنیم.
مروری بر کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی»
کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی» در درجۀ اول برای آموزگاران مقاطع ابتدایی و متوسطه نوشته شده و به این قصد که معلمان در کلاس درس شاگردان خود را به تفکر انتقادی و ابزارهای این شیوه از تفکر آشنا کنند. لیندا الدر و ریچارد پل به همین منظور به میراث سقراط رجوع کرده‌اند، چرا که پرسشگری به شیوة سقراط را ابزاری مناسب برای آموزش تفکر انتقادی به دانش‌آموزان دیده‌اند. آنها بر این باورند که برای اندیشیدن به فرایند تفکر و استدلال و سنجش افکار و اندیشه‌های خود و دیگران باید ذهن پرسشگر داشت. با خواندن این کتاب می‌آموزیم که وقتی کتابی را می‌خوانیم و با اندیشه‌های نویسنده‌ای مواجه می‌شویم چگونه این اندیشه‌ها و نوع استدلالات مطرح‌شده از جانب نویسنده را بسنجیم و مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم و با نگرشی انتقادی با متون مختلف مواجه شویم تا آنها را بهتر و دقیق‌تر درک کنیم. برای دستیابی به این مقصود، چنانکه در کتاب توضیح داده شده است، باید بدانیم که چه پرسش‌هایی را در مواجهه با افکار و استدلالات مختلف پیش بکشیم. این کتاب به دانش‌آموزان یاد می‌دهد که متون درسی را با پرسشگری و تفکر انتقادی بخوانند و از همان ابتدای آموزش و تحصیل پایه‌های تفکر انتقادی را در خود پرورش دهند و پرسشگر و نقاد بار بیایند و هیچ چیز را بدیهی فرض نکنند و هرچه را که می‌خوانند و می‌شنوند به کمک ابزار پرسشگری و تفکر انتقادی بسنجند و در چندوچون آن بیندیشند.
کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی» از مقدمه، پنج بخش و سه پیوست تشکیل شده است. عنوان‌های هر یک از بخش‌های پنجگانۀ کتاب عبارتند از: «دسته‌بندی پرسش‌های سقراطی»، «متن چند گفت‌وگوی سقراطی»، «فوت‌وفن پرسشگری سقراطی»، «کارکرد پرسش در تفکر، آموختن، و آموزش دادن» و «سقراط، روش سقراطی، و تفکر انتقادی».
مطالب پیوست‌های کتاب نیز عبارتند از: «الگوهای آموزشی برای گفت‌وگوی سقراطی»، «تحلیل یکی از مکالمات سقراط: یوتیفرو اثر افلاطون» و «باز هم درباره‌ی سقراط».
پرسش‌های مربوط به مؤلفه‌های تفکر، طرح پرسش‌های پیچیده‌ی میان‌رشته‌ای، کمک به دانش‌‌آموزان در نظم‌بخشی به اندیشه‌ها برای نگارش، کمک به دانش‌آموزان برای تفکر عمیق در مورد مفاهیم بنیادی، کمک به دانش‌آموزان برای تفکر جدی در مورد مسائل پیچیده‌ی اجتماعی، سه نوع گفت‌وگوی سقراطی، آموزگار در مقام پرسشگر، درک مطالب درسی به‌صورت نظامی به‌هم‌پیوسته و مرتبط با زندگی، تعریف پرسشگری سقراطی، فضیلت‌های فکری در سلوک سقراط، ماهیت نظام‌مند روش سقراطی، محور قرار دادن فرایند دیالکتیک در کار آموزش و آنچه تفکر انتقادی وارد پرسشگری سقراطی می‌کند از جمله مباحثی هستند که در بخش‌های گوناگون کتاب به آنها پرداخته شده است.
کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی بر اساس مفاهیم و ابزارهای تفکر انتقادی» با ترجمۀ پیام یزدانی در نشر اختران منتشر شده است.
دربارة لیندا الدر و ریچارد پل، نویسندگان کتاب «آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی»
لیندا الدر (Linda Elder)، متولد 1962، روانشناس آموزشی اهل امریکا و متخصص در زمینۀ تفکر انتقادی است. الدر دارای دکترای روانشناسی است. او نقشی مؤثر در توسعه و آموزش تفکر انتقادی داشته و مدتی نیز رییس بنیاد تفکر انتقادی بوده است.
دکتر ریچارد پل (Richard Paul) از سردمداران تفکر انتقادی و آموزش آن بود. پل، به منظور آموزش و گسترش تفکر انتقادی، مرکز و بنیاد تفکر انتقادی را تأسیس کرد. لیندا الدر نیز پس از آشنایی با تفکر انتقادی و مطالعۀ جدی‌تر در این زمینه به مرکز و بنیاد تفکر انتقادی پیوست و علاقۀ مشترک پل و الدر به این حوزه به همکاری دامنه‌دار آنها در زمینۀ تفکر انتقادی و آموزش آن منجر شد.
از دیگر کتابهای مشترک لیندا الدر و ریچارد پل، که به فارسی هم ترجمه شده‌اند، می‌توان به «تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن»، «آشنایی با هنر دقیق خواندن بر اساس مفاهیم و اصول تفکر انتقادی»، «چگونه سوگیری و تبلیغات را در رسانه‌ها تشخیص دهیم» و «آشنایی با شیوه‌ی درس خواندن و خوب آموختن با استفاده از مفاهیم و ابزارهای تفکر انتقادی» اشاره کرد.