شکستن طلسم وحشت

کتاب «شکستن طلسم وحشت» نوشتۀ آریل دورفمن
گزارش آریل دورفمن از محاکمۀ پینوشه و دوران مخوف حکومت او در شیلی. کتاب «شکستن طلسم وحشت: محاکمۀ شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه»، با عنوان اسپانیایی Más allá del miedo: El largo adiós a Pinochet، و عنوان انگلیسی Exorcising Terror: The Incredible Unending Trial of Augusto Pinochet، روایت آریل دورفمن از آگوستو پینوشه و کودتای او در شیلی و روزگار سیاه زمامداری‌اش و نیز روایت محاکمۀ این دیکتاتور مخوف است و روایت رنج‌ها و عذاب‌های تحمل‌ناپذیر کسانی که در آن عصر تاریک زیستند و اختناق و عواقب هولناک آن را تا مغز استخوان تجربه کردند.
کتاب «شکستن طلسم وحشت» روایتی است که دورفمن در آن شم روزنامه‌نگاری و قصه‌نویسی خود را به هم آمیخته و تصویری از دورانی مهم و تاریک از تاریخ قرن بیستم به دست داده است.
در کتاب «شکستن طلسم وحشت» با روایت نویسنده‌ای از کودتای شیلی و آنچه بعد از این کودتا اتفاق افتاد مواجهیم که خود در زمان کودتای پینوشه علیه سالوادور آلنده در شیلی بوده و از نزدیک شاهد کودتا و حوادث بعد از آن بوده است.
متن اصلی کتاب «شکستن طلسم وحشت» اولین بار در سال 2002 به زبان اسپانیایی منتشر شده و در همان سال متن انگلیسی آن نیز به چاپ رسیده است.

مروری بر کتاب «شکستن طلسم وحشت»
آریل دورفمن در کتاب «شکستن طلسم وحشت»، از چشم یک گزارشگر و قصه‌نویسِ دقیق و نکته‌سنج که به جزئیات و وجوه پنهان رویدادها هم به اندازه ظاهرشان توجه دارد، تصویری از ژنرال آگوستو پینوشه ترسیم می‌کند که هم واجد تصویر آشنای پینوشه به‌عنوان دیکتاتوری هول‌انگیز است و هم تصویری غلط‌انداز از این دیکتاتور. این تصویر غلط‌انداز اهمیتی اساسی در روایت دورفمن از پینوشه در کتاب «شکستن طلسم وحشت» دارد، چون پینوشه پیش از به قدرت رسیدنش چنین تصویری از خود ارائه داده بود و همین هم به او کمک کرد که کودتایش را بدون هیاهو و بی‌آنکه ظنّ کسی را برانگیزد پیش ببرد و به نتیجه برساند.
چنانکه دورفمن در کتاب «شکستن طلسم وحشت» تعریف می‌کند، پینوشه، آن‌طور که در خاطرات و اسناد و نوشته‌های مربوط به او ثبت شده، تا قبل از تدارک کودتایی که دولت سالوادور آلنده را ساقط کرد، آن‌قدر در سایه و بی‌حاشیه بوده که هیچ‌کس فکر نمی‌کرده دیکتاتوری وحشت‌انگیز درون او مخفی باشد و این دیکتاتور روزی چون هیولایی مخوف از زیر جلد او سربرآورد و جنایت‌هایی هولناک را در تاریخ قرن بیستم رقم بزند؛ جنایت‌هایی که شمه‌هایی از آن‌ها در کتاب «شکستن طلسم وحشت» نشان داده شده است.
آریل دورفمن در نمایشنامۀ معروفش به نام «مرگ و دختر» داستان زنی را می‌گوید که در کشوری می‌زیسته که زمانی تحت سلطۀ نظامی استبدادی بوده است. زن در آن دوران شکنجه شده و بعد از سقوط حکومت دیکتاتوری در کشورش، با پزشکی برخورد می‌کند که همان شکنجه‌گر او بوده است. زن، دامی برای شکنجه‌گرش پهن می‌کند تا شخصاً او را محاکمه کند و انتقامش را از او بگیرد. وقتی پینوشه دستگیر و محاکمه می‌شود دورفمن یاد همان محاکمۀ خیالی نمایشنامۀ «مرگ و دختر» می‌افتد و در کتاب «شکستن طلسم وحشت» به آن نمایشنامه نیز گریزی می‌زند.
دورفمن در ابتدای کتاب «شکستن طلسم وحشت»، در بخشی به نام «پیشکش» از ناپدیدشدگان بی‌شماری می‌گوید که بعد از کودتای پینوشه و در دوران حکومت او دستگیر شدند و دیگر هیچ ردی از آن‌ها پیدا نشد. او همچنین در کتاب «شکستن طلسم وحشت» از تیرباران‌شده‌ها، تبعیدی‌ها، زندانی‌ها و شکنجه‌شده‌ها و همۀ کسانی که به نحوی از حکومت پینوشه آسیب دیده بودند یاد می‌کند و از آن‌ها که نام‌شان روی لوح یادبودی در گورستان عمومی شیلی حک شده و نیز از کسانی که نام‌شان حک نشده است.
در پیشگفتار کتاب «شکستن طلسم وحشت» به تبدیل استادیوم ورزشی شیلی به اردوگاه مرگ اشاره شده است و پس از این پیشگفتار، وارد بخش اصلی کتاب می‌شویم که روایت دستگیری و محاکمۀ پینوشه در سال 1998 است. دورفمن، حین روایت محاکمۀ پینوشه، از محاکمه‌ای دیگر نیز سخن می‌گوید؛ محاکمه‌ای عمیق‌تر که در پس ظاهر محاکمۀ پینوشه پنهان است و گویا دورفمن و همۀ آن‌هایی که تجربۀ هولناکی مثل تجربۀ او و حتا وحشتناک‌تر از تجربۀ او را از سر گذرانده‌اند در تخیل‌شان آن را ساخته و پرداخته بوده‌اند.
همچنین در کتاب «شکستن طلسم وحشت» با دو جور ناپدیدی روبه‌رو می‌شویم: یکی ناپدیدیِ فیزیکی آدم‌ها در دوران حکومت پینوشه و دیگری ناپدیدیِ ماهیت پینوشه از دیگران تا لحظه‌ای که او کودتایش را انجام داد.
دورفمن در کتاب «شکستن طلسم وحشت» نشان می‌دهد که پینوشه هم مخالفانش را ناپدید می‌کرد و هم چهره حقیقی خود را مخفی و ناپدید نگه می‌داشت. برای همین اصلاً نمی‌شد پیش‌بینی کرد مردی که از طرف آلنده فرمانده کل ارتش شده بود، علیه خود او کودتا کند.
دورفمن در کتاب «شکستن طلسم وحشت» یاد روزی می‌افتد که به‌عنوان مشاور غیررسمی رییس دفتر سالوادور آلنده صدای پینوشه را از پشت تلفن شنیده بوده است. او خود را شماتت می‌کند که چرا در آن لحظه نتوانسته بود پیش‌بینی کند که صاحب این صدا به زودی قرار است چه بر سرِ او و هم‌وطنانش بیاورد و چه کابوسی را برای شیلی و چه جنایتی را علیه بشریت رقم بزند.
کتاب «شکستن طلسم وحشت» روایت ریزبینانۀ نویسنده‌ای است که در ارائۀ تصویر پینوشه و روایت دوران حکومت او و سرگذشت و سرنوشت مردمی که آن دوران را تجربه کردند، از ترسیم ساده‌انگارانه و صرفاً احساسی آن دوران هولناک عبور می‌کند و پیچیدگی‌های آن عصر تاریک و وضعیت برآمده از اختناق را نیز می‌بیند و نشان می‌دهد.
در کتاب «شکستن طلسم وحشت» همچنین روایت کسانی را از قول آریل دورفمن می‌خوانیم که به‌گفتۀ دورفمن بعضی از آن‌ها فقط وقتی زبان به سخن درباره تجربه‌های وحشتناکشان از دوران اختناق شیلی گشودند که پینوشه پای میز محاکمه رفت.

درباره آریل دورفمن، نویسنده کتاب «شکستن طلسم وحشت»
ولادیمیرو آریل دورفمن (Vladimiro Ariel Dorfman)، متولد 1942، رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، جُستارنویس، استاد دانشگاه و فعال حقوق بشر آرژانتینی – شیلیایی – امریکایی است.
دورفمن متولد آرژانتین است اما او را بیشتر به‌عنوان نویسنده‌ای شیلیایی می‌شناسند. کودکی او تا دوازده سالگی در امریکا گذشت و بعد از آن همراه خانواده‌اش به شیلی رفت.
دورفمن، که در زمان کودتای پینوشه و سقوط دولت سالوادور آلنده مشاور فرهنگی آلنده بود، با وقوع کودتا و برقراری حکومت وحشت در شیلی مجبور به ترک آن‌جا شد. مدتی در فرانسه ماند و بعد به هلند و سپس امریکا رفت. دورفمن اکنون مُقیم امریکا و استاد ادبیات دانشگاه دوک در کارولینای شمالی است.
سیاست و حکومت پلیسی و استبدادی یکی از درونمایه‌های آثار آریل دورفمن است. از آثار آریل دورفمن می‌توان به «مرگ و دختر»، «اعتماد»، «شورش خرگوش‌ها» و «بیوه‌ها» اشاره کرد.
نمایشنامۀ «مرگ و دختر» آریل دورفمن دستمایۀ اقتباس سینمایی نیز قرار گرفته و رومن پولانسکی فیلمی به همین نام براساس آن ساخته است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «شکستن طلسم وحشت»
کتاب «شکستن طلسم وحشت: محاکمۀ شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه» با ترجمۀ زهرا شمس در نشر کرگدن منتشر شده است. زهرا شمس، متولد 1367 در مشهد، مترجم ایرانی است. شمس دارای فوق لیسانس رشتۀ حقوق محیط زیست است. او کتاب «آیشمن در اورشلیم: گزارشی درباب ابتذال شر» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ کتاب «شکستن طلسم وحشت» در گودریدز: 4.08 از 5.