سیاره ویروس ها

کتاب «سیاره ویروس‌ها» اثر کارل زیمر
کتابی خواندنی درباره ویروس‌ها در روزگاری که همه‌گیری کرونا، ویروس را به یکی از عمده‌ترین دغدغه‌های انسان امروز تبدیل کرده است. کتاب «سیاره ویروس‌ها»، با عنوان اصلی A Planet of Viruses، اگرچه متن اصلی‌اش چند سال قبل از شیوع کرونا منتشر شده اما چه بسا در این دوران همه‌گیری، مخاطبان کنجکاو بیشتری را به خود جلب کند.
کارل زیمر در کتاب «سیاره ویروس‌ها» ما را با خود به جهان غریب ویروس‌ها می‌برد. در کتاب «سیاره ویروس‌ها» به زبانی ساده و شیرین و قابل فهم برای مخاطبان غیرمتخصص اما علاقمند به زیست‌شناسی و مباحث علمی، از شگفتی‌های عالَم ویروس‌ها سخن رفته است.
زیمر در این کتاب نه فقط از وجه علمی، بلکه از وجه تاریخی نیز به ویروس‌ها پرداخته و ویروس و ویروس‌شناسی را در چشم‌اندازی تاریخی مورد بررسی قرار داده است. او در کتاب «سیاره ویروس‌ها» چشم مخاطبان خود را به غرایب و شگفتی‌های جهان پهناور و مخوف و مرموز ویروس‌ها و جایگاه و نقش آن‌ها در تاریخ زیست‌شناسی و پزشکی باز می‌کند و نشان می‌دهد این موجودات ناپیدا، که ساختمان‌شان بسیار ساده‌تر از ساختمان انسان است، در عین سادگی چقدر پیچیده و مرموزند و چطور با تکثیر بی‌امان خود، انسان دوپا را مستأصل و حیران کرده‌اند.
ویراست اول متن اصلی کتاب «سیاره ویروس‌ها» اولین بار در سال 2011 و ویراست بعدی آن در سال 2015 منتشر شده است اما ترجمۀ فارسی این کتاب حاوی پیوست‌هایی است که مطالب و اطلاعات به‌روز شده و جدیدتری نسبت به اطلاعات و مطالب متن اصلی کتاب ارائه می‌دهند و در آن‌ها از کرونا هم سخن رفته است.

مروری بر کتاب «سیاره ویروس‌ها»
کتاب «سیاره ویروس‌ها» کتابی‌ست که اطلاعاتی تاریخی و علمی درباره ویروس‌های مختلف و مبارزه انسان با آن‌ها و دانش ویروس‌شناسی ارائه می‌دهد.
کتاب «سیاره ویروس‌ها» نه یک کتاب علمی دشوار و تخصصی بلکه کتابی‌ست که مباحث علمی مربوط به ویروس و ویروس‌شناسی را به زبانی ساده و عامه‌پسند توضیح می‌دهد و درباره ویروس‌های مختلف، مثل آنفولانزا، پاپیلومای انسان، ابولا، آبله و...، بحث می‌کند.
در کتاب «سیاره ویروس‌ها» با ساختار ویروس‌ها و نحوه عمل و گستردگی دامنۀ آن‌ها آشنا می‌شویم و همچنین درمی‌یابیم که تلاش بشر برای شناخت ویروس‌ها و مقابله با آن‌ها چه مسیری طی کرده و به کجا رسیده و انسان چقدر در حوزه ویروس‌شناسی و درمان بیماری‌های ویروسی موفق بوده و چقدر در این حوزه ناکام مانده است.
زیمر در بخشی از مقدمۀ کتاب «سیاره ویروس‌ها» درباره قدمت و گستردگی ویروس‌ها و نوپایی و اندک‌بودن دانش انسان در قیاس با این قدمت و گستردگی می‌نویسد: «دانشمندان به هر جا که می‌نگرند، چه در اعماق زمین، روی سطح دانه‌های شنی که باد از صحرای افریقا آورده، در دریاچه‌های پنهانی که دو کیلومتر زیر لایۀ یخ جنوبگان قرار دارند، در همه جا سریع‌تر از آنکه بتوانند از معنایشان سر درآورند ویروس کشف می‌کنند. و علم ویروس‌شناسی هنوز نوپا است. تا هزاران سال ویروس‌ها را فقط از روی تأثیرشان بر بیماری و مرگ می‌شناختیم. تا همین اواخر، نمی‌دانستیم که این معلول‌ها را چگونه باید به علت‌شان مربوط کنیم.»
کتاب «سیاره ویروس‌ها» از پیش‌گفتاری به‌قلم جودی دایموند و چارلز وود، مقدمۀ نویسنده با عنوان «"مایع زنده واگیردار": ویروس موزائیک توتون و کشف ویروس‌سپهر»، ده فصل که در سه بخش با عنوان‌های «یاران قدیمی»، «همه جا، در همه چیز» و «آینده ویروسی» تنظیم شده‌اند و پس‌گفتاری با عنوان «بیگانه در آب‌سردکن: ویروس‌های غول‌پیکر و تعریف حیات» تشکیل شده است.
فصل‌های دهگانۀ کتاب «سیاره ویروس‌ها» عبارتند از: «سرماخوردگی غیرعادی: چگونه راینوویروس‌ها آرام‌آرام جهان را فتح کردند؟»، «نگریستن به پایین از ستاره‌ها: بازآفرینی بی‌پایان آنفولانزا»، «خرگوش‌های شاخدار: ویروس پاپیلومای انسان و سرطان مسری»، «دشمن دشمن ما: باکتری‌خوارها به عنوان داروی ویروسی»، «اقیانوس مبتلا: چگونه فاژهای دریایی بر دریا حکومت می‌کنند»، «انگل‌های درونی ما: رتروویروس‌های درون‌زاد و ژنوم‌های آکنده از ویروس»، «بلای جوان: ویروس نقص ایمنی انسان و خاستگاه جانوری بیماری‌ها»، «امریکایی شدن: جهانی شدن ویروس غرب نیل»، «پیش‌بینی بلای بعدی: ویروس ابولا و بسیاری دیگر مانند آن» و «خداحافظی کش‌دار: فراموشی آبله با تأخیر».
به ترجمۀ فارسی کتاب «سیاره ویروس‌ها»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، پیوست‌هایی شامل مطالب به‌روز شده، از جمله مطالبی درباره ویروس کرونا که در زمان انتشار متن اصلی این کتاب هنوز شیوع پیدا نکرده بود، اضافه شده است. این بخش از کتاب «سیاره ویروس‌ها» از بیست و هفت پیوست تشکیل شده که آخرین آن‌ها، با عنوان «سرگذشت‌ آبله و آنفولانزای اسپانیایی در ایران»، تاریخچه‌ای از همه‌گیری ویروس‌های آبله و آنفولانزا در ایران ارائه می‌دهد. به جز این مقاله و نیز بخش‌هایی با عنوان «به‌روزرسانی»، دیگر مطالب گردآمده در بخش پیوست‌های کتاب «سیاره ویروس‌ها» به‌قلم خود کارل زیمر نوشته شده‌اند و افزوده‌شدن‌شان به متن اصلی کتاب، غنی‌تر و به‌روزتر شدن آن را باعث شده است.
بعضی مطالب بخش پیوست‌های کتاب عبارتند از: «هاری: همدستی با دشمن»، «سرخک: استاد واگیر»، «کرونا: برنامه‌ای در حباب»، «کرونا: به ویروس‌سپهر خوش آمدید»، «کرونا: مقالۀ علمی یک ژانر ادبی است»، «کرونا: میراث دردسرساز» و «کرونا: همۀ گزینه‌های روی میز».
به ترجمۀ فارسی کتاب «سیاره ویروس‌ها» واژه‌نامه‌ای هم اضافه شده است که شامل تعریف اصطلاحات ویروس‌شناسی و همه‌گیرشناسی‌ای است که در متن کتاب به آن‌ها برمی‌خوریم.

درباره کارل زیمر، نویسنده کتاب «سیاره ویروس‌ها»
کارل زیمر (Carl Zimmer)، متولد 1966، روزنامه‌نگار و وبلاگ‌نویس حوزه علم و استاد دانشگاه اهل امریکاست.
نوشتن از مرزهای زیست‌شناسی، کارِ اصلی زیمر است. او مطالب علمی مربوط به زیست‌شناسی را به زبانی می‌نویسد که برای مخاطبان عادی و غیرمتخصص قابل فهم است.
زیمر یکی از معروف‌ترین نویسندگانی است که در رسانه‌های امریکا درباره موضوعات علمی می‌نویسند.
چنانکه در معرفی او در ابتدای ترجمۀ فارسی کتاب «سیاره ویروس‌ها» آمده، دانشگاه ییل، که زیمر در آن ارتباطات علم درس می‌دهد و همچنین استاد کمکی زیست‌فیزیک و زیست‌شیمی مولکولی این دانشگاه است، او را «روزنامه‌نگار و آموزگار شناخته‌شده علم در سطح جهانی» و دارای توانایی بی‌همتا «برای قابل فهم کردن علم، به‌ویژه زیست‌شناسی، برای عموم» توصیف کرده است.
زیمر دارای لیسانس زبان انگلیسی از دانشگاه ییل است. آغاز کار مطبوعاتی او همکاری‌اش با مجلۀ علمی «دیسکاور» به‌عنوان نمونه‌خوان بود. بعد در بخش راستی‌آزماییِ همین مجله مشغول به کار شد و پنج سال هم به‌عنوان ویراستار ارشد با این مجله همکاری کرد.
از سال 2004 نوشتن مقالات علمی برای «نیویورک تایمز» را آغاز کرد و از سال 2013 ستونی هفتگی را در این نشریه به راه انداخت. مقاله‌های زیمر در «نیویورک تایمز» دوبار از طرف انجمن پیشبرد علوم امریکا برنده جایزه روزنامه‌نگاری علمی شده‌اند. زیمر یک‌بار هم همین جایزه را برای وبلاگی که مختص مطالب علمی راه‌اندازی کرده گرفته است. او علاوه بر این‌ها جوایز زیاد دیگری نیز به‌خاطر آثارش گرفته که از آن جمله می‌توان به جایزه استیون جی گولد اشاره کرد که از طرف انجمن بررسی تکامل به کسانی داده می‌شود که تلاشی مستمر برای پیشبرد فهم عمومی از علم تکامل کرده باشند.
زیمر با «نشنال جئوگرافیک» و نشریاتی دیگر نیز به‌عنوان نویسنده همکاری کرده است.
او همچنین نویسنده کتاب‌های متعددی درباره علم و نظریۀ تکامل است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به «دریاکنار: تکامل کلان و دگرگونی حیات»، «انگل‌شاه: در دنیای عجیب خطرناک‌ترین موجودات طبیعت»، «تکامل: پیروزی یک فکر» و «لبخندش به مادرش رفته: قدرت، ناهنجاری‌ها و توانایی وراثت» اشاره کرد.
زیمر چنان در عالَم نویسندگی در حوزه علم و به‌ویژه زیست‌شناسی مشهور و مورد توجه جامعۀ علمی است که به‌گفتۀ خودش تا آنجا که خبر دارد تنها نویسنده‌ای‌ست که یک گونه کرم نواری به افتخارش نام‌گذاری شده است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «سیاره ویروس‌ها»
کتاب «سیاره ویروس‌ها»، با عنوان فرعی «ویروس‌سپهر؛ بزرگ‌تر از آنکه بتوان تصور کرد»، با ترجمۀ کاوه فیض‌اللهی و یادداشتی مفصل از مترجم و پیوست‌ها و افزوده‌هایی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، در نشر نو منتشر شده است.
کاوه فیض‌اللهی، متولد 1356، روزنامه‌نگار علم، مترجم و جانورشناس ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به «فلسفۀ پرندگان»، «تکامل شگفت‌انگیز»، «یاد جنگل دور: فرضیۀ ساوانا و انتخاب زیستگاه در انسان»، «در جست‌وجوی طبیعت: غریزه زیست‌گرایی»، ««فلسفۀ زیست‌شناسی» و «چگونه گورخر راه‌راه شد و سایر داستان‌های داروینی من‌درآوردی» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «سیاره ویروس‌ها» در گودریدز: 4.06 از 5.