زایش ذهن

کتاب «زایش ذهن» نوشتۀ گری مارکوس
ژن‌ها چگونه ساختار پیچیدۀ مغز آدمی را به‌وجود می‌آورند؟ کتاب «زایش ذهن: نقش ژن‌ها در ساخت پیچیدگی‌های اندیشۀ انسان»، با عنوان اصلی The Birth of the Mind: How a Tiny Number of Genes Creates The Complexities of Human Thought، کتابی است که به این پرسش پاسخ می‌دهد.
گری مارکوس در کتاب «زایش ذهن» با درآمیختن دانش زیست‌شناسی با یافته‌هایش دربارۀ رشد کودک، بر آن است که از نقشی که ژن‌هایی کم‌تعداد در ساخت پیچیدگی‌های مغز انسان ایفا می‌کنند پرده بردارد.
کتاب «زایش ذهن» کتابی روشنگر دربارۀ رابطۀ میان ذهن و ژنوم است و به زبانی ساده و روشن و جذاب و قابل فهم برای مخاطبان غیرمتخصص اما علاقمند به مطالعه دربارۀ ژنتیک و مغز، توضیح می‌دهد که چه رابطه‌ای میان ژن‌ها و ساختار ذهن آدمی وجود دارد. این کتاب یکی از کتاب‌های تحسین‌ شده در حوزۀ ژنتیک و مغزپژوهی است.
هوارد گاردنر در معرفی و توصیف کتاب «زایش ذهن» و دربارۀ آنچه از این کتاب می‌توان آموخت می‌نویسد: «اگر تا به‌حال دربارۀ فضای بین ژن‌ها و ذهن کنجکاو بوده‌اید، این همان کتابی است که این نقاط را به‌هم متصل می‌کند. کتاب مارکوس واضح، جذاب و به‌روز است.»
درک بیکرتون، نویسندۀ کتاب «زبان و رفتار انسان»، نیز در توصیف کتاب «زایش ذهن» می‌نویسد: «این کتاب بی‌شک بهترین و واضح‌ترین شرحی است که تا به‌حال دربارۀ رابطۀ بین ژن‌ها و محیط خوانده‌ام. مارکوس حجم عظیمی از اطلاعات را از زمینه‌های مختلف جمع‌آوری کرده و آن‌ها را در یک مجموعۀ مخاطب‌پسند و قابل‌درک ادغام کرده است.»
همچنین در معرفی‌ای که سایت آمازون از کتاب «زایش ذهن» ارائه داده است، این کتاب این‌گونه توصیف شده است: «نگاهی جذاب و بعضاً ظریف و طنزآمیز به اینکه چگونه کد ژنتیکی ما می‌تواند به اندازه‌ای ساده باشد که پروتئین‌های اساسی بسازد و درعین‌حال به اندازه‌ای پیچیده باشد که به ما در یادگیری زبان کمک کند.»
متن اصلی کتاب «زایش ذهن» اولین بار در سال 2004 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «زایش ذهن»
گری مارکوس در کتاب «زایش ذهن» بر آن است که به زبانی ساده و شیرین و جاهایی آمیخته به طنز و شوخ‌طبعی و در عین حال به‌شیوه‌ای علمی و مبتنی بر استدلال و استناد به یافته‌های حوزۀ ژنتیک و مغزپژوهی اثبات کند که ژن‌ها بیش از آنچه فکر می‌کنیم در شکل دادن به مغز و ذهن آدمی تأثیر دارند.
کتاب «زایش ذهن» از نحوۀ عملکرد ژن‌ها در ایجاد ساختار پیچیدۀ مغز و تأثیر کردوکار ذهن از ژن‌ها سخن می‌گوید.
مارکوس در کتاب «زایش ذهن» این دیدگاه را مطرح می‌کند و به اثبات آن می‌پردازد که خاستگاه ذهن و مغز، ژن‌ها هستند. او البته تأکید می‌کند که این دیدگاه به‌معنای آن نیست که ژن‌ها سرنوشت ما را تعیین می‌کنند و ما نمی‌توانیم خودمان سرنوشت خود را تغییر دهیم و صرفاً تابع عملکردی از ذهنمان هستیم که ژن‌ها برای مغزمان رقم زده‌اند. مارکوس در کتاب «زایش ذهن» فقط می‌خواهد سهمی را که ژن‌ها در شکل دادن به پیچیدگی‌های ذهن انسان دارند نشان دهد و برای ما روشن کند که این سهم، چندان ناچیز نیست و به‌صورتی شفاف و قابل فهم توضیح بدهد که ژن‌ها چگونه چنین نقشی را در ساختمان مغز ایفا می‌کنند و ذهن آدمی چگونه شکل می‌گیرد و بر رفتارهای انسان تأثیر می‌گذارد.
کتاب «زایش ذهن» از نُه فصل و یک پیوست تشکیل شده است. فصل‌های نُه‌گانۀ کتاب «زایش ذهن» عبارتند از: «هیچ‌کدام بهتر نیست»، «برای آموختن زاده شده‌ایم»، «طوفان فکری»، «انگیزۀ ارسطو»، «انتقام کوپرنیک»، «سیم‌کشی ذهن»، «تکامل ژن‌های ذهن»، «پارادوکس رنگ باخت» و «آخرین مرزها».
در بخشی از کتاب «زایش ذهن» می‌خوانید: «در این کتاب نمی‌خواهم ثابت کنم که ژن‌ها باعث تغییر می‌شوند؛ چون در این مورد شکی نیست که ژن‌ها باعث تغییر می‌شوند، بلکه می‌خواهم چگونگی کارکرد آن‌ها را توضیح دهم و برای نخستین بار چیستی آن را برای ذهن تشریح کنم. همچنین قرار نیست به استدلال این بپردازم که ژن‌ها سرنوشت ما را تعیین می‌کنند (قطعاً این کار را نمی‌کنند و دلیلش را هم خواهم گفت)، همچنین قرار نیست راجع به این بحث کنم که نقش ژن‌ها از نقش فرهنگ یا تجربه (که آن‌ها را به این راحتی نمی‌توان سنجید) پررنگ‌تر است. فرض این کتاب بر این است که تنها راهِ پی‌بردن به چیستی آنچه طبیعت برای ما به ارمغان می‌آورد، دقیق‌شدن در کارکرد ژن‌هاست.
تقریباً تمام مطالبی که در مورد ژن‌ها در نشریات عامه‌پسند نوشته می‌شود به‌نوعی گمراه‌کننده است. در آن‌ها می‌خوانیم که ژن‌ها طرح کلی یا نقشۀ ساخت هستند. به ما گفته می‌شود ژن‌ها مانند کتاب، کتابخانه، دستور پخت، برنامه‌های کامپیوتری، کدها یا کارخانه‌ها هستند. اما هیچ‌وقت راز کارکرد واقعی آن‌ها برای ما آشکار نمی‌شود. به‌همین‌دلیل، خوانندگان هیچ پایه‌واساس یا معیاری برای ارزیابی این ادعاهای ضدونقیض ندارند. آیا تکامل می‌توانسته سازندۀ غریزۀ زبانی باشد؟ آیا واقعاً کمبود ژن وجود دارد؟ بدون توضیح شفاهی درخصوص چگونگی کارکرد ژن‌ها، به‌هیچ‌وجه نمی‌توانیم به چنین پرسش‌هایی پاسخ دهیم. وقتی در روزنامه‌ها نوشته می‌شود که دانشمندان ژنی برای الکلیسم یا چاقی کشف کردند، چه معنایی دارد؟ بدون فهمیدن کارکرد واقعی ژن‌ها هیچ راهی برای تفسیر این حجم از کشفیات حیرت‌آور زیست‌شناختی نداریم.»

دربارۀ گری مارکوس، نویسندۀ کتاب «زایش ذهن»
گری اف. مارکوس (Gary F. Marcus)، متولد 1970، استاد بازنشستۀ دانشگاه نیویورک، دانشمند علوم شناختی، عصب‌شناس و روانشناس امریکایی است.
مارکوس پیرو مکتب بومی‌گرایی روان‌شناختی است. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «مغز انسان: شاهکار سرهم‌بندی تکامل» و «ذهن جبری» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «زایش ذهن»
کتاب «زایش ذهن: نقش ژن‌ها در ساخت پیچیدگی‌های اندیشۀ انسان» با ترجمۀ ماندانا افتخار در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
ماندانا افتخار، متولد 1365، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌ «چگونه مانند یک امپراطور رومی بیندیشیم: فلسفه رواقی مارکوس اورلیوس» اشاره کرد.