هوموساکر

کتاب «هومو ساکر» نوشتۀ جورجو آگامبن
قسمت اول از پروژۀ چهاربخشیِ جورجو آگامبن، فیلسوف ایتالیایی. کتاب «هومو ساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه»، با عنوان اصلی Homo Sacer. Il potere sovrano e la nuda vita و عنوان انگلیسی Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life، بخش اول پروژه‌ای موسوم به «هومو ساکر» است.
جورجو آگامبن در کتاب «هومو ساکر» با رویکردی فلسفی و انتقادی به بحث دربارۀ زیست‌سیاست و تأسیس سیاست و انسان سیاسی و فلسفۀ وجودی قانون می‌پردازد و از قدرت و ابزارهای آن و بنیان سیاست و اینکه سیاست چگونه و چرا پایه‌گذاری شده و چطور اعمال شده است سخن می‌گوید.
متن اصلی کتاب «هومو ساکر» اولین بار در سال 1995 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «هومو ساکر»
جورجو آگامبن در کتاب «هومو ساکر» در پی آن است که تبارشناسی و بنیان سیاست و سازوکار و شیوۀ اعمال آن و چگونگی تأسیس و عملکرد آن‌چه را که میشل فوکو «زیست‌سیاست»‌اش نامیده است تبیین کند. آگامبن در کتاب «هومو ساکر»، وقتی از سیاست و انسان سیاسی سخن می‌گوید، همان تعبیر «زیست‌سیاست» فوکو را مورد استفاده قرار می‌دهد اما تفاوت آگامبن با فوکو در این است که او، برخلاف فوکو، زیست‌سیاست را نه برآمده از عصر مدرن بلکه وضعیتی می‌داند که از قدیم‌الایام برقرار بوده است. از دید آگامبن در کتاب «هومو ساکر» نشانه‌های نظری و فلسفی این وضعیت را می‌توان در آرای فلاسفۀ یونان باستان دید.
نویسنده در کتاب «هومو ساکر» زیست‌سیاست را نقطۀ تفکیک انسان طبیعی از انسان سیاسی و حیات طبیعی و حیوانی از حیات سیاسی و نقطۀ تفکیک آوا، به‌مثابۀ یک امرِ حیوانی مشترک در انسان و حیوان، از زبان می‌داند.
آگامبن در کتاب «هومو ساکر» بر این عقیده است که سیاست عبارت است از اِعمال قدرت بر انسان از طریق خلق زبان و حذف آواهای طبیعی پیشازبان و درواقع حذف حیات حیوانی و طبیعی و مظاهر آن از وجود انسان. اما نظریه‌ای که در کتاب «هومو ساکر» مطرح شده این است که چنین حذفی، که معادل حذف انسان طبیعی و حیوانی و تأسیس انسان سیاسی و تحت انقیاد قدرت و قانون است، یک نوع حذف ساده و سرراست نیست و این حذف طی یک فرایند پیچیده و خشونت‌بار صورت می‌گیرد؛ فرایندی که نویسنده آن را «حذف ادغامی» می‌نامد.
حذف ادغامی، چنانکه نویسنده در کتاب «هومو ساکر» توضیح داده است، به‌معنای حفظ حیات طبیعی و حیوانی اما سرکوب آن از طریق قانون است. این یعنی که امر حذف‌شده، حیات و آوای طبیعی‌ای که به‌شیوه‌ای خشونت‌بار جراحی شده و زبان و زیست‌سیاست جای آن را گرفته است، غایبی حاضر و البته مورد سرکوب قرار گرفته در زیست‌سیاست است.
به عقیدۀ جورجو آگامبن در کتاب «هومو ساکر» سیاست از نقطۀ تزلزل پیوند انسان با حیات حیوانی و سرمایه‌گذاری قدرت و قانون بر ماهیت مبهم انسانی که در عین توانایی خلق زبان و جدا کردن خود از آوا و حیات حیوانی همچنان در اتصالی نیم‌بند با حیات طبیعی و حیوانی است بر آدمی اعمال می‌شود و آن‌چه از آن به هومو ساکر تعبیر می‌شود انسانی است مخلوق قانون و حاکمیت. هومو ساکر، چنانکه آگامبن شرح می‌دهد، همان انسانی است که از آوا و حیات طبیعی و حیوانی جدا شده و دارای زبان و وارد قلمرو حیات انسانی و فاضلانه گردیده است اما حیات حیوانی و آوای پیشازبان نیز همچنان به‌صورت حذف ادغامی در او وجود دارد و البته این حیات حیوانی از جانب قدرت و قانون سرکوب می‌شود و از طریق همین مکانیزم است که انسان به انقیاد قدرت درمی‌آید و در وضعیتی از حیات قرار می‌گیرد که در کتاب «هومو ساکر» از آن به «حیات برهنه» تعبیر شده و تجسم حاد و صریح و شدیداً خشونت‌بار آن در آشویتس مشهود است.
اما بحث در کتاب «هومو ساکر» در اینجا تمام نمی‌شود. نویسنده در این کتاب شکلی از حیاتِ تَکین را هم برای آدمی مفروض گرفته است؛ این شکل از حیات بیرون از سازوکارهای قانون و قدرت جای دارد و می‌تواند آن سازوکارها را از اعتبار ساقط و خود را از بند انقیاد خلاص کند.
کتاب «هومو ساکر» شامل مقدمه و سه بخش است.

دربارۀ جورجو آگامبن، نویسندۀ کتاب «هومو ساکر»
جورجو آگامبن (Giorgio Agamben)، متولد 1942، فیلسوف و مقاله‌نویس و جُستارنویس ایتالیایی است. آگامبن یک فیلسوف سیاسی چپ‌گراست و بیش از هرچیز به‌خاطر نظریاتش دربارۀ وضعیت استثنایی، هومو ساکر و شکل – حیات معروف است.
از جمله آثار جورجو آگامبن می‌توان به کتاب‌های «وضعیت استثنایی»، «کودکی و تاریخ»، «زبان و مرگ»، «انسان بی‌محتوا» و «جنگ داخلی: استاسیس به‌مثابۀ پارادایم سیاسی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «هومو ساکر»
کتاب «هومو ساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه» با ترجمۀ مراد فرهادپور و صالح نجفی در نشر مرکز منتشر شده است. اساس این ترجمه، متن انگلیسی کتاب بوده است.
مراد فرهادپور، متولد 1337 در تهران، مترجم و مؤلف ایرانی است. فرهادپور دارای لیسانس اقتصاد از دانشگاه تهران است. او با نشریات مختلفی، از جمله «کیان» و «آدینه»، همکاری کرده و در انتشار مجلۀ «ارغنون» نیز مشارکت داشته و جزو مؤسسان و شورای ثابت نویسندگان و ویراستاران این مجله بوده است.
از ترجمه‌های مراد فرهادپور می‌توان به کتاب‌های «تجربۀ مدرنیته: هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود»، «دیالکتیک روشنگری» (ترجمه‌شده با همکاری امید مهرگان)، «بکت» و «شجاعت بودن» و از آثار تألیفی او می‌توان به کتاب «عقل افسرده: تأملاتی درباب تفکر مدرن» اشاره کرد.
فرهادپور دستی هم در داستان‌نویسی و شعر دارد و از او دو داستان کوتاه با عنوان‌های «هیپوپاتاموس» و «ترس» و دفتر ‌شعری با عنوان «ایده‌های شعری» منتشر شده است.

صالح نجفی، متولد 1354، مترجم و مؤلف ایرانی است. پدرش، محمدعلی نجفی، کارگردان و فیلمنامه‌نویس ایرانی و کارگردان سریال‌های معروف «سربداران» و «بوعلی سینا» است.
در سریال «بوعلی سینا» صالح نجفی نیز به همراه برادرش، آیت نجفی که کارگردان تئاتر و سینما و فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس ساکن برلین است، ایفای نقش کرده‌اند. صالح نجفی در این سریال نقش کودکی بوعلی سینا را بازی کرده است.
نجفی عضو هیئت علمی مؤسسۀ مطالعات سیاسی – اقتصادی پرسش است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «چگونه فروید بخوانیم»، «مفهوم آیرونی»، «موسی و یکتاپرستی»، «عباس کیارستمی و فیلم - فلسفه» و از آثار تألیفی‌اش می‌توان به کتاب‌های «همشهری کین»، «کپی برابر اصل»، «آنی هال» و «پرسونا» (هر چهار کتاب از مجموعه‌ای با عنوان «فیلم به‌مثابۀ فلسفه») اشاره کرد.
از صالح نجفی همچنین مقالات و ترجمه‌های مختلفی در مطبوعات منتشر شده است.

از کتاب «هومو ساکر» ترجمۀ فارسی دیگری هم موجود است که مترجم آن سید محمدجواد سیدی و ناشرش نشر نو است.