روحانی و شاه گزارش یک شاهد عینی از انقلاب ایران

کتاب «روحانی و شاه» نوشتۀ دزموند هارنی
روزنوشت‌های یک ناظر غربی از ایرانِ ماه‌های منتهی به انقلاب 57. کتاب «روحانی و شاه: گزارش یک شاهد عینی از انقلاب ایران»، با عنوان اصلی The Priest and the King: An Eyewitness Account of the Iranian Revolution، تاریخ‌نگاری انقلاب ایران نیست بلکه نقل زنده و درلحظۀ دزموند هارنی از دیده‌ها و شنیده‌هایش در بحبوحۀ وقایع منتهی به انقلاب ایران و برداشت‌ها و دریافت‌ها و احساسات خودش از این دیده‌ها و شنیده‌هاست.
دزموند هارنی که در مقاطعی از دورۀ حکومت پهلوی دوم، مدتی به‌عنوان دیپلمات و مدتی هم به‌عنوان بانکدار، در ایران حضور داشته است در کتاب «روحانی و شاه» حال‌وهوای ماه‌های پایانی ایران عصر پهلوی را منعکس کرده است.
هارنی در کتاب «روحانی و شاه» از حال‌وهوای تهران در روزهای حکومت نظامی، اوضاع شهرها، شایعاتی که دهان‌به‌دهان پیرامون وقایع می‌گشته‌اند و آن‌چه خود از آن روزهای پرالهتاب به چشم می‌دیده است، سخن می‌گوید و روایتی زنده و بی‌واسطه از آن دوران به دست می‌دهد.
متن اصلی کتاب «روحانی و شاه» اولین بار در سال 1998 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «روحانی و شاه»
یادداشت‌های روزانۀ دزموند هارنی دربارۀ وقایع مربوط به انقلاب ایران، از 18 شهریور 1357، یعنی یک روز بعد از کشتار میدان ژاله (میدان شهدای کنونی) که در تاریخ انقلاب ایران به «جمعۀ سیاه» معروف است، شروع می‌شود و تا 11 بهمن همان سال یعنی دوازده روز پیش از پیروزی نهایی انقلاب ادامه می‌یابد.
کتاب «روحانی و شاه» همچنین حاوی پیشگفتار و دیباچه‌ای است که نویسنده در آن‌ها از حال‌وهوای کتاب و آن‌چه در آن به آن پرداخته شده سخن گفته و همچنین ماجرای حضور خودش در ایران و پیشینۀ این حضور را شرح داده است.
هارنی به ابتدای هر بخش از یادداشت‌های خود در کتاب «روحانی و شاه» مقدمه‌ای افزوده است. این مقدمه‌ها توضیحاتی را دربارۀ رویدادهایی که در یادداشت‌ها به آن‌ها اشاره شده دربردارند و گزارشی کلی و فشرده از آن رویدادها به دست می‌دهند تا مخاطب را برای جزئیاتی که در یادداشت‌ها با آن‌ها مواجه خواهد شد آماده کنند و زمینه‌ای برای درک بهتر یادداشت‌های گردآمده در کتاب «روحانی و شاه» ارائه دهند.
کتاب «روحانی و شاه» همچنین با مؤخره‌ای با عنوان «انقلاب اسلامی و حاصل آن» همراه است که هارنی در آن روایت و تحلیل خود را از ایران بعد از پیروزی انقلاب و نتایج انقلاب ایران به دست می‌دهد.
یادداشت‌های دزموند هارنی در کتاب «روحانی و شاه» با وصف روزی آغاز می‌شود که او و همسرش، در 18 شهریور 1357، از مرخصی‌ای که در انگلستان گذرانده‌اند به ایران بازمی‌گردند و تهران را در حکومت نظامی می‌بینند.
کتاب «روحانی و شاه» تصویرگر دورانی حساس و بحرانی از تاریخ معاصر ایران است؛ دورانی که به عصری تازه در تاریخ ایران انجامید. دزموند در کتاب «روحانی و شاه» روایتگر کوچه‌ها و خیابان‌هایی است که حال‌وهوایی انقلابی یافته‌اند. او در این کتاب احساسات و نظرات مردم عادی را دربارۀ وقایعی که در آن زمان در ایران، در شرف وقوع بودند ثبت می‌کند و نیز از نگرانی‌های خودش، به‌عنوان کسی که منافع خود را در ایران آن روزها در خطر می‌بیند، سخن می‌گوید.
کتاب «روحانی و شاه» همچنین تصویرگر آرامش و ثباتی ظاهری اما در باطن، سست و شکننده است؛ آرامش و ثباتی که حکومت شاه آن را در ظاهر به نمایش می‌گذاشته اما در پشت آن طوفانی سهمگین در جوش‌و‌خروش بوده است.
هارنی در یکی از یادداشت‌های کتاب «روحانی و شاه»، که آن را در 20 شهریور 1357 نوشته است، از جوّی در ایران آن دوران سخن می‌گوید که «مخفیانه آگنده از وحشت و اضطراب است» اما «روی آن را لایه‌ای از خوشحالی زورکی گرفته که: "همه چیز به وضع سابق برمی‌گردد" یا این‌ که "آبها که از آسیاب بیفتد اوضاع روبه‌راه می‌شود".» هارنی خود اما معلوم است که، برخلاف خوش‌باورانی که خود را دربارۀ اوضاع آن روزگار ایران فریب می‌داده‌اند و تصورشان این بوده که حکومت شاه دوباره خود را تثبیت خواهد کرد، چنین دیدگاهی نداشته است. او در همان یادداشتی که بخشی از آن نقل شد، از تکان‌دهنده بودن شدت خشم مخالفان حکومت شاه می‌نویسد و از این‌که «یقیناً اوضاع دیگر هرگز مانند پیش نخواهد بود.»
کتاب «روحانی و شاه: گزارش یک شاهد عینی از انقلاب ایران» با ترجمۀ کاوه باسمنجی و کاووس باسمنجی در انتشارات بایگانی منتشر شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه در انتشارات کتاب‌سرا منتشر شده بود.

دربارۀ دزموند هارنی، نویسندۀ کتاب «روحانی و شاه»
دزموند هارنی (Desmond Harney)، متولد 1929 و درگذشته به سال 2000، دیپلمات انگلیسی در ایران و مدیر شعبۀ بانک مورگان گرنفل در تهران بود.
هارنی نخستین بار در دهۀ 30 خورشیدی، چند سال بعد از کودتای 28 مرداد 1332، به‌عنوان دیپلمات به ایران آمد. او در آن زمان پایین‌ترین رتبۀ دیپلماتیک را داشت و دبیر سوم بود. وظیفۀ هارنی، در دورۀ اول فعالیتش در ایران، تحلیل و گزارش دربارۀ احزاب و جنبش‌های سیاسی، مخصوصاً حزب تودۀ ایران، بود. اقامت نخست او در ایران چهار سال طول کشید.
هارنی در سال 1350 برای بار دوم، باز به‌عنوان دیپلمات و این‌بار در مقام دبیر اول، به ایران آمد. مأموریتش این‌بار تنها مطالعه دربارۀ ایران نبود و باید دربارۀ تأثیر ایران بر منطقه، از جمله خلیج فارس و عراق و پاکستان و روسیۀ شوروی، هم مطالعه و تحقیق می‌کرد. در خرداد 1353 خورشیدی کار دیپلماتیک را رها کرد و پنج ماه بعد، به‌عنوان بانکدار و نمایندۀ بانک بازرگانی مورگان گرنفل، برای سومین بار به ایران آمد و تا زمان انقلاب در ایران ماند و شاهد رویدادهایی شد که نقل‌شان در کتاب «روحانی و شاه» آمده است.