مزدک

کتاب «مزدک» نوشتۀ موریس سیماشکو
رمانی تاریخی دربارۀ قیام مزدک و ایران عصر ساسانی. کتاب «مزدک» رمانی است که در آن، با نگاه به منابع تاریخی دربارۀ مزدک و زمانۀ او و آمیختن داده‌های تاریخی با تخیلی قصه‌پرداز، روایتی داستانی از قیام مزدک ارائه شده است.
موریس سیماشکو در کتاب «مزدک» یک رویداد تاریخی واقعی مربوط به ایران عصر ساسانی را دستمایه قرار داده و با یاری گرفتن از تخیل خود، رنگی داستانی به آن بخشیده است. او همچنین در این کتاب از انحراف جنبش‌های انقلابی و افتادن آن‌ها به دست افراد سودجو سخن می‌گوید و چنین فرجامی را، چنانکه مهدی سحابی در مقدمۀ ترجمۀ فارسی کتاب «مزدک» اشاره می‌کند، احتمالاً با تخیل خود و نه برمبنای منابع تاریخی، برای قیام مزدک در نظر می‌گیرد.
کتاب «مزدک» هم رمانی‌ست جذاب و هم حاوی اطلاعات تاریخی ارزشمند دربارۀ دوره‌ای از تاریخ ایران و یکی از وقایع معروف آن دوره و خلق‌وخو و فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان در زمانه‌ای که وقایع رمان در آن اتفاق می‌افتد.
در کتاب «مزدک» با تلاقی جذاب و خلاقانۀ تاریخ و تخیل مواجهیم و با پیوند تاریخ و قصه. در این کتاب از دو اثر کلاسیک معروف ادبیات ایران، یکی «شاهنامه» فردوسی و دیگری «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی، هم بهره‌ها برده شده و بخش‌هایی از این دو کتاب نقل شده است.
متن اصلی کتاب «مزدک» اولین بار در سال 1973 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «مزدک»
وقایع کتاب «مزدک» از زاویۀ دید سوم‌شخص محدود به ذهن مردی به نام آورام، که وقایع‌نگار و کاتب دربار است و شاهد وقایع دوران خود، روایت می‌شود. آورام در دورانی زندگی می‌کند که جنبش مزدکیان پا می‌گیرد و گسترش می‌یابد. او شخصیتی زادۀ خیال سیماشکو است و در کتاب «مزدک» همان کسی معرفی می‌شود که کتاب «خداینامه»، از منابع فردوسی در نگارش «شاهنامه»، را نوشته است. به همین مناسبت است که در کتاب «مزدک» پای پهلوانان افسانه‌ای ایران باستان هم به میان می‌آید و آن‌ها هم در رمان حضور دارند و بر جذابیت رمان می‌افزایند.
کتاب «مزدک» همچنین، ضمن ارائۀ روایتی از قیام مزدک، تصویری جزئی‌نگرانه از فرهنگ و جامعۀ ایران عصر ساسانی و سبک زندگی و آداب و رسوم مردم در آن عصر به دست می‌دهد و نیز به مناسبات ساسانیان با همسایگان خود و مبادلات اقتصادی ایران با کشورهای دیگر و اوضاع سیاسی و اجتماعی و مذهبی و نظامی و طبقاتی ایران، در دوره‌ای که وقایع رمان در آن اتفاق می‌افتد، می‌پردازد.
یکی دیگر از ویژگی‌های کتاب «مزدک» رویکرد نقادانۀ نویسنده به فرجام جنبش‌های انقلابی و انحراف آن‌ها به دست افراد سودجو و فرصت‌طلب است.
مهدی سحابی در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی کتاب «مزدک»، ضمن اشاره به وجه تاریخی این رمان و اهمیت آن به‌لحاظ وفاداری به مستندات تاریخی، دربارۀ وجوه ادبی و داستانی این رمان و سهم تخیل در آن می‌نویسد: «آنچه به حیطۀ رمان برمی‌گردد شخصیت‌های کوچک‌تر، مردم کوچه و بازار و شیوۀ زندگی‌شان، جزئیات برخی از رویدادهایی که هنوز دربارۀ آنها گمان‌ها می‌رود (چگونگی پایان کار مزدک، فرار و پادشاهی دوبارۀ قباد...) و برخی آئین‌های مربوط به زندگی روز به روز ایرانیان قدیم و همسایگان آنان است. این بخش‌های داستانی، که گاه بسیار حماسی می‌شود، به شناخت حسی و عاطفی شرایط آن دوران کمک بسیار می‌کند و درست همان چیزی است که یک رمان دارد و هیچ‌کدام از پژوهش‌های تاریخی ندارند. در این بخش‌ها از آثار باستانی ایرانی، به‌ویژه شاهنامه بهرۀ بسیار گرفته شده است. اما همین بخش‌ها هم، با آنکه ساختۀ نویسنده است، با واقعیت‌های تاریخی همخوان است و دست‌کم هیچ‌چیز ناهمخوانی آن با واقعیت را ثابت نمی‌کند.
تنها دربارۀ پایان کار مزدک، و به‌ویژه دربارۀ کسانی که جانشین او می‌شوند و نهضت او را به راهی دیگر می‌برند، کتاب چشم‌انداز تازه‌ای را می‌گشاید که یا مبتنی بر پژوهش‌های تازه‌ای‌ست که ما نمی‌شناسیم، و یا آفریدۀ تخیل نویسنده و حاوی پیامی است که کتاب باید رسانندۀ آن باشد.»

دربارۀ موریس سیماشکو، نویسندۀ کتاب «مزدک»
موریس داویدوویچ سیماشکو، متولد 1924 و درگذشته به سال 2000، داستان‌نویس، روزنامه‌نگار و معلم اهل روسیه بود. سیماشکو متولد اودسا بود اما از او به‌عنوان نویسندۀ ملی قزاقستان یاد می‌شود. او عضو اتحادیۀ نویسندگان قزاقستان و مترجم زبان قزاقستانی بود.
سیماشکو روزنامه‌نگاری خوانده بود و علاوه بر رمان‌نویسی، تدریس در مدرسه و کارِ روزنامه‌نگاری را هم در کارنامۀ کاری خود داشت. شهرت او بیش از هرچیز به‌خاطر رمان‌های تاریخی‌اش دربارۀ آسیای مرکزی است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «مزدک»
کتاب «مزدک» با ترجمه و مقدمۀ مهدی سحابی در نشر نو منتشر شده است. اساس این ترجمه، متن فرانسوی رمان بوده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه در انتشارات نگاه به چاپ رسیده بود.
مهدی سحابی، متولد 1322 در قزوین و درگذشته به سال 1388، مترجم، روزنامه‌نگار، نقاش، مجسمه‌ساز و داستان‌نویس ایرانی بود. پدرش رانندۀ کامیون بود و علاقه‌مند به هنر؛ چنانکه خط نستعلیق را خوش می‌نوشت و شعرهای زیادی از سعدی از بر داشت.
سحابی در هفت‌سالگی همراه خانواده‌اش از قزوین به تهران آمد و در محلۀ شاپور ساکن شد. دیپلم ریاضی را از دبیرستان البرز گرفت و آن‌گاه برای تحصیل در رشتۀ نقاشی وارد هنرکدۀ هنرهای تزئینی دانشگاه تهران شد. تحصیل را اما نیمه‌کاره رها کرد و به سربازی رفت. بعد از سربازی برای تحصیل در رشتۀ کارگردانی سینما به ایتالیا رفت. طی دوره‌ای کوتاه در «چینه ‌چیتا» با فرانچسکو رزی، کارگردان مطرح ایتالیایی، آشنا شد، اما تحصیل در سینما را هم نیمه‌کاره گذاشت و دوباره تصمیم گرفت نقاشی بخواند و این‌بار به این منظور وارد آکادمی هنرهای زیبای رُم شد. تحصیل نقاشی در رُم را هم اما رها کرد و به فرانسه رفت. در سال 1351 به ایران برگشت تا در سینمای ایران مشغول به کار شود. فضای سینمای ایران اما او را از کار در سینما ناامید کرد. در همان سال وارد کار روزنامه‌نگاری شد و به‌عنوان مترجم خبری در روزنامۀ «کیهان» شروع به کار کرد. چون به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و ایتالیایی مسلط بود در روزنامه به ترجمۀ گزارش و خبر از این زبان‌ها و نیز ترجمه از زبان فارسی به آن سه زبان می‌پرداخت و گاهی هم با اسم مستعارِ سهراب دهخدا برای صفحۀ فرهنگی روزنامه نقد فیلم می‌نوشت.
سحابی بعد از انقلاب رفته‌رفته از روزنامه‌نگاری حرفه‌ای فاصله گرفت و تنها همکاری‌هایی با برخی نشریات داشت که از آن جمله می‌توان به همکاری‌اش با نشریات «پیام امروز»، «صنعت حمل‌و‌نقل» و مجلۀ «فیلم» اشاره کرد.
اولین کتابی که با ترجمۀ مهدی سحابی منتشر شد کتاب «نقاشی دیواری و انقلاب مکزیک» بود که در سال 1352 به چاپ رسید. اما او زمانی به‌طور حرفه‌ای به ترجمه و همچنین به نقاشی و مجسمه‌سازی رو آورد که از کار حرفه‌ای مطبوعاتی کناره گرفت.
سحابی از مترجمانی بود که آثاری متنوع را از ادبیات کلاسیک و مدرن جهان به فارسی ترجمه کرد. از مهمترین ترجمه‌های ادبی او ترجمه‌هایش از رمان‌های لویی فردینان سلین، از جمله رمان «مرگ قسطی»، و نیز ترجمه‌اش از رمان «در جستجوی زمان از دست رفته»، اثر مارسل پروست، است.
ترجمۀ سحابی از رمان «مرگ قسطی» یکی از نمونه‌های درخشان کاربرد خلاقانۀ زبان محاوره و عامیانۀ فارسی است و خواندن آن، جدا از لذتی که خود این رمان به خواننده می‌دهد، شمّه‌ای از جذابیت‌های زبان و نثر فارسی را نیز به مخاطب فارسی‌زبان می‌نمایاند و دایرۀ واژگانی مخاطب را گسترش می‌دهد.
از دیگر ترجمه‌های مهدی سحابی می‌توان به کتاب‌های «بابا گوریو»، «مادام بوواری»، «بارون درخت‌نشین»، «قصر به قصر»، «دسته‌ی دلقک‌ها»، «تربیت احساسات» و «مکتب دیکتاتورها» اشاره کرد.
از سحابی سه اثر داستانی نیز به جا مانده که عبارتند از: «ناگهان سیلاب»، «پیچک باغ کاغذی» و «خیابان مارگوتا شماره 110».